Αγαπητές φίλες, αγαπητοί φίλοι,
Βρισκόμαστε σήμερα εδώ μαζί με τον Πρόεδρο του Ισραήλ Ruven Rivlin, μαζί με τις πολιτικές και θρησκευτικές αρχές της πόλης, τους εκπροσώπους της ελληνικής κυβέρνησης, για να θεμελιώσουμε το Μουσείο του Ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης.
Το Μουσείο αυτό είναι ένας φόρος τιμής, ένας φόρος τιμής στους χιλιάδες Έλληνες Εβραίους, που εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, σταλμένοι εκεί από τις ναζιστικές αρχές της πόλης και τους συνεργάτες τους.
Και υπογραμμίζει αυτό το Μνημείο ότι τίποτε και κανένας δεν ξεχάστηκε. Ούτε οι εγκληματίες ούτε και τα θύματά τους. Και θέλουμε, από την άποψη αυτή, αυτό εδώ το Μουσείο να είναι μια διαρκής υπενθύμιση, ένα διαρκές SOS, τόσο για τις σημερινές όσο και για τις αυριανές γενιές, για το πού μπορούν να οδηγήσουν ο φασισμός, ο ναζισμός, ο αντισημιτισμός, ο ρατσισμός, τα θεωρητικά εξαμβλώματα για ανώτερες και κατώτερες φυλές, οι θεωρίες για την καθαρότητα του έθνους και οι πρακτικές της βίας εναντίον οποιουδήποτε θεωρείται διαφορετικός και κατώτερος. Οι θεωρίες και οι πρακτικές του μίσους και των διακρίσεων, με την όποια παραλλαγή κι αν εμφανίζονται.
Φίλες και φίλοι, η παρουσία των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη κοσμούσε επί σειρά ετών την ιστορία και τον πολιτισμό αυτής της πόλης για αιώνες.
Οι Σεφαραδίτες Εβραίοι, ήρθαν στη Θεσσαλονίκη τον 15ο αιώνα, ως πρόσφυγες. Ρίζωσαν εδώ για περισσότερα από τετρακόσια χρόνια. Υπήρξαν πρωταγωνιστές της οικονομικής προόδου της πόλης. Και με την εμφάνιση του εργατικού κινήματος πρωταγωνιστές και των ριζοσπαστικών κοινωνικών κινημάτων.
Η ενεργητικότητα του εβραϊκού στοιχείου υπήρξε καθοριστική για την πρόοδο ολόκληρης της πόλης: στην οικονομία, στο εμπόριο, στην κουλτούρα, στον πολιτισμό, στις προοδευτικές ιδέες που γεννήθηκαν με τις αλλαγές των εποχών και μέσα από τους αγώνες για επιβίωση, που άνθισαν εδώ στην Θεσσαλονίκη.
Οι Εβραίοι συνυπήρξαν με τις άλλες δύο Κοινότητες της πόλης, τη Χριστιανική και τη Μουσουλμανική, συνθέτοντας ένα πολυπολιτισμικό μωσαϊκό, που υπήρξε πλούτος για τη Θεσσαλονίκη. Ο πλούτος της Θεσσαλονίκης, μπορώ να πω. Η οποία, Θεσσαλονίκη, για πάρα πολλά χρόνια, όπως είπαν και οι προλαλήσαντες, χαρακτηριζόταν Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων, η ευρωπαϊκή Ιερουσαλήμ, ακριβώς γιατί εδώ ζούσε και άνθιζε μια μεγάλη και δυναμική εβραϊκή κοινότητα.
Παντού αυτή η κοινότητα έχει αφήσει έντονο και ανεξίτηλο το αποτύπωμά της στην πόλη.
Δεν έχω σκοπό να προβώ σε κάποιες ιστορικές εκτιμήσεις. Ωστόσο, το οφείλουμε απέναντι στην αλήθεια, απέναντι σε νεκρούς και ζωντανούς, να πούμε ότι τα πράγματα δεν ήταν πάντοτε ούτε ειδυλλιακά ούτε εύκολα.
Η μισαλλοδοξία, συνήθως καλλιεργημένη και υποκινούμενη από ιδιοτελή συμφέροντα, αναζητά πάντοτε τρόπους να χωρίζει τους ανθρώπους, ανθρώπους που δεν έχουν τίποτα να χωρίσουν μεταξύ τους.
Και κατά την πολυτάραχη περίοδο του μεσοπολέμου, ο φασισμός επιχείρησε να εδραιωθεί, υποκινώντας τη βία και το μίσος, σε βάρος και της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης.
Υπήρξαν θλιβερές στιγμές στο μεσοπόλεμο, με πράξεις βίας και βανδαλισμών εναντίον των Εβραίων.
Υπήρξε, όμως, ταυτόχρονα, και η μεγάλη πλειοψηφία των απλών ανθρώπων της Θεσσαλονίκης, που στάθηκε απέναντι σε τέτοιες πρακτικές.
Τελικά, αυτό που δεν κατάφεραν οι περιθωριακές φασιστικές συμμορίες των χαλυβδόκρανων της 3Ε -οι «τριεψελίτες» όπως τους έλεγαν τότε- το κατάφερε με ψυχρό και μεθοδικό τρόπο η ναζιστική μηχανή του θανάτου. Αυτή η μαύρη κηλίδα στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, και ειδικότερα στην ιστορία της Ευρώπης, που βιομηχανοποίησε το σχέδιο εξόντωσης εκατομμυρίων ανθρώπων. Το βιομηχανοποίησε και το υπηρέτησε ακόμα και μέχρι την τελευταία στιγμή πριν από την ολοκληρωτική της συντριβή.
Το σχέδιο αυτό υλοποιήθηκε με ολοκληρωτικό τρόπο σε βάρος της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, που αποτελούσε τότε σχεδόν το 40% των πολιτών της πόλης.
Σήμερα, βρισκόμαστε εδώ σε έναν ιστορικό τόπο και τα βαγόνια έξω, τα παλιά βαγόνια, μας το θυμίζουν αυτό, βρισκόμαστε στον παλιό σιδηροδρομικό Σταθμό της πόλης.
Από εδώ όπου ξεκίνησαν το τελευταίο τους ταξίδι πάνω από 50.000 Εβραίοι, που εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη που αγαπούσαν, τα σπίτια τους, τις περιουσίες τους, τη ζωή τους. Άντρες, γυναίκες, ηλικιωμένοι, μικρά παιδάκια.
Το Άουσβιτς, το Νταχάου, το Μαουτχάουζεν, το Μπέργκεν-Μπέλσεν, έγιναν οι τόποι του μαρτυρίου των Εβραίων Ελλήνων της Θεσσαλονίκης.
Από εκεί «ανέβηκαν σαν καπνός στον ουρανό”. Εκεί «απόκτησαν έναν τάφο στα σύννεφα”, όπως έγραψε ο μεγάλος ποιητής Πάουλ Τσέλαν.
Επέστρεψαν, από τις 50 και πλέον χιλιάδες, μόλις 1.950.
Ο ελληνικός λαός, που πολέμησε με όλη του τη δύναμη και με κάθε μέσο το φασισμό και το ναζισμό, κρατάει στη μνήμη του ζωντανή την τραγική σελίδα της ιστορίας που γράφτηκε εδώ, με τη μαζική εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων της Θεσσαλονίκης.
Αυτό, λοιπόν, το Μουσείο, το Μουσείο του Ολοκαυτώματος, εκπληρώνει ένα χρέος τιμής –θα έλεγα- της πόλης, ένα χρέος τιμής απέναντι στους πολίτες της που εξοντώθηκαν, αλλά και απέναντι στην ίδια της την ιστορία, απέναντι στον ίδιο της τον εαυτό. Και παράλληλα, είναι ένα σημαντικό όπλο στη μάχη της μνήμης απέναντι στη λήθη. Είναι μια δέσμευση ότι δεν θα αφήσουμε ποτέ το παρελθόν να επιστρέψει ως εφιάλτης. Ότι δεν θα αδιαφορήσουμε για τις σκιές που εμφανίζονται, δυστυχώς, ξανά στην Ευρώπη. Για τις φωνές που ξανακούγονται, δυστυχώς, ενάντια στην ανεκτικότητα. Για τον ρατσισμό που δοκιμάζει, δυστυχώς, ξανά τις δυνάμεις του. Για τα μνημεία που, δυστυχώς, ξανά βεβηλώνονται.
Είναι μια δέσμευση στο δικαίωμα, στο δικαίωμα των λαών και των ανθρώπων όλου του κόσμου, να ζουν δίχως φόβο και δίχως μισαλλοδοξία, με ειρήνη και με αξιοπρέπεια.
Σήμερα, λοιπόν, σηματοδοτείται, με την παρουσία του Προέδρου του Ισραήλ, η έναρξη των εργασιών για την ανέγερση του Μουσείου Ολοκαυτώματος. Ανταποκρινόμαστε στην πρωτοβουλία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, αλλά και του Δήμαρχου της, του Γιάννη του Μπουτάρη, που πρωτοήρθαν και με βρήκαν στο γραφείο μου, περίπου πριν ένα χρόνο, και δεν πολυπίστευαν ότι θα καταφέρουμε να κινήσουμε τις γραφειοκρατικές διαδικασίες, ώστε να προχωρήσουμε στην ανάπλαση της περιοχής και στην ανέγερση του Μουσείου.
Πράγματι, η κυβέρνηση εξέδωσε το Προεδρικό Διάταγμα, που καθορίζει τις χρήσεις γης και τους όρους δόμησης. Οι οικοδομικές εργασίες προβλέπεται να ξεκινήσουμε μέσα στο καλοκαίρι που μας έρχεται, με στόχο να έχουν ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2020.
Θέλω, λοιπόν, για μια φορά ακόμα να ευχαριστήσω όσους συμβάλλουν στη δημιουργία του Μουσείου. Να ευχαριστήσω το Γερμανικό Δημόσιο, με την παρουσία εδώ του Γερμανού Πρέσβη στην Ελλάδα, η συνεισφορά του οποίου έχει και μια ιδιαίτερη συμβολική αξία.
Να ευχαριστήσω το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», αλλά και όλους τους δωρητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό, που συντρέχουν πρόθυμα στην υλοποίηση ενός τόσο σημαντικού έργου.
Και, βεβαίως, να ευχαριστήσω τη ΓΑΙΟΣΕ Α.Ε., που παραχωρεί τόσο πρόθυμα αυτόν εδώ το χώρο, χώρο ιδιοκτησίας της, προκειμένου να ανεγερθεί το Μουσείο.
Και να πω ότι, παράλληλα με τη δημιουργία του Μουσείου, το Υπουργείο Μεταφορών και Υποδομών και η ΓΑΙΟΣΕ θα προχωρήσουν στην ευρύτερη αξιοποίηση του χώρου του εμπορικού σιδηροδρομικού σταθμού Θεσσαλονίκης, έκτασης περίπου 200 στρεμμάτων. Πρόκειται για την έκταση που βρίσκεται στον χώρο που βρισκόμαστε, εδώ μπροστά μας.
Η περιοχή, στο σύνολο της, αναβαθμίζεται ώστε να αποτελέσει έναν υπερτοπικό πόλο πρασίνου, μουσειακών χώρων, αναψυχής και περιπάτου.
Ήδη, η ΓΑΙΟΣΕ, σε μια έκταση περίπου 40 στρεμμάτων, θα δημιουργήσει ένα «ΠΑΡΚΟ ΜΝΗΜΗΣ» για τα θύματα του Ολοκαυτώματος, το οποίο μόλις διαμορφωθεί, Δήμαρχε, θα παραχωρηθεί στον Δήμο της Θεσσαλονίκης και θα ενοποιηθεί με το Μουσείο. Θα ανήκει σε κάθε Θεσσαλονικιό και σε κάθε Θεσσαλονικιά και σε όλους τους πολίτες που έρχονται να απολαύσουν τις χάρες αυτές της πόλης, της πολύ όμορφης Θεσσαλονίκης.
Χιλιάδες δέντρα θα φυτευτούν στη μνήμη των θυμάτων, με τη συνεισφορά, βεβαίως, της Ισραηλιτικής Κοινότητας. Και, έτσι, θα έλεγα, για λόγους συμβολικούς σήμερα, σκεφτήκαμε τα πρώτα δέντρα από τα χιλιάδες που θα φυτευτούν εδώ, να τα φυτέψουμε μαζί με τον Πρόεδρο του Ισραήλ.
Τα δέντρα αυτά είναι Ελιές -η Ελιά είναι σύμβολο της ειρήνης για τους ανθρώπους και τους λαούς- για να ριζώσει η μνήμη στη συνείδηση των λαών μας και να καρποφορήσει η ανοχή, η φιλία, η αλληλεγγύη μεταξύ των λαών και των πολιτισμών μας.
Σας ευχαριστώ θερμά.
