Τις προοπτικές για την ανάδειξη της Ελλάδας σε χώρα για την παραγωγή κινηματογραφικών ταινιών και τηλεοπτικών σειρών, τη σημασία της ελληνικης Διασποράς για την περαιτέρω ανάκαμψη της οικονομίας και τις προκλήσεις που έχουν προκαλέσει οι μεγάλες αναταραχές και τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής μας συζήτησαν ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Co-CEO του Netflix, Ted Sarandos, κατά τη διάρκεια εκδήλωσης που διοργάνωσε το βράδυ της Πέμπτης η Endeavor Greece, με αφορμή τη συμπλήρωση 10 ετών δραστηριότητάς της στην Ελλάδα. Τη συζήτηση συντόνισε η CEO και Co-founder της Endeavor, Linda Rottenberg.
«Θα χαρώ όταν θα έχουμε την πρώτη ελληνόγλωσση σειρά στο Netflix που θα κάνει μεγάλη επιτυχία. Και πιστεύω ότι είναι σημαντικό για μια εταιρεία όπως το Netflix να γνωρίζει πραγματικά ότι υπάρχει πολλή δημιουργικότητα όσον αφορά τις ελληνικές παραγωγές, ειδικά τις τηλεοπτικές μας παραγωγές. Πιστεύω ότι είναι εξαιρετικές», ανέφερε κατά τη διάρκεια της συζήτησης ο Κυριάκος Μητσοτάκης, σημειώνοντας παράλληλα ότι οι πρωτοβουλίες της κυβέρνησης αποβλέπουν στην κατάρτιση εργαζόμενων ώστε να μπορούν να εξυπηρετηθούν μεγάλες επενδύσεις που απαιτούν πολυπρόσωπα συνεργεία.
«Να είστε σίγουρος πως -συγκράτησα αυτό που είπατε- υπάρχουν πολλές θέσεις εργασίας που μπορούν να δημιουργηθούν γύρω από την παραγωγή ταινιών», δήλωσε ο Πρωθυπουργός.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης επισήμανε ακόμα ότι η Ελλάδα δεν είναι «μία χώρα όπου έχουν γίνει υπερβολικά πολλά γυρίσματα. Υπάρχουν πολλά σκηνικά, τοπία που είναι ανέγγιχτα, παρθένα».
Ο κ. Sarandos στάθηκε στο πλαίσιο που έχει δημιουργήσει η Ελλάδα ώστε να οικοδομήσει ένα ισχυρό οικοσύστημα παραγωγής, να προσελκύσει περαιτέρω επενδύσεις και να αναπτύξει τις απαιτούμενες υποδομές κλίμακας.
«Ο Πρωθυπουργός πιστώνεται την κινητροδοσία για να έρθουν παραγωγές στην Ελλάδα. Είναι στα σπάργανα, αλλά είναι κάτι αξιοσημείωτο και απίστευτα αποδοτικό για να έρθει παραγωγή ταινιών και τηλεοπτικών παραγωγών στην Ελλάδα, τόσο σε ό,τι αφορά την αφήγηση ελληνικών ιστοριών στον υπόλοιπο κόσμο όσο και την παραγωγή ταινιών στην Ελλάδα. Πιστεύω ότι αυτή είναι μόνο η αρχή αυτού που επιδιώκετε. Και μπορέσατε να κοιτάξετε μπροστά. Διότι θα μεσολαβήσουν κάποια χρόνια έως ότου να γίνει πραγματικότητα όλο αυτό. Ωστόσο, θα γίνεται καλύτερο και μεγαλύτερο κάθε χρόνο», είπε χαρακτηριστικά.
«Κάθε φορά που προσελκύετε μια νέα ταινία στην Ελλάδα ολόκληρο το οικοσύστημα γίνεται όλο και μεγαλύτερο. Για παράδειγμα, πιθανότατα κάποιος επενδυτής να ήθελε να επενδύσει στην Ελλάδα σε studio ήχου, καθώς έρχονται στην Ελλάδα όλο και περισσότερες παραγωγές. Επίσης, η κατάρτιση των συνεργείων. Υπάρχουν πολλά τεχνικά επαγγέλματα», είπε ο κ. Sarandos, σημειώνοντας ακόμα ότι οι απαιτήσεις της βιομηχανίας θεάματος θα δημιουργήσουν επίσης «εξαιρετικές θέσεις εργασίας που σχετίζονται με την τεχνολογία».
«Η ελληνική κυβέρνηση έχει κάνει εξαιρετική δουλειά και έχει καταστήσει τη χώρα έναν ιδιαίτερο ελκυστικό προορισμό σε έναν πολύ ανταγωνιστικό κόσμο. Αυτό είναι θετικό. Και συνήθως το καλό φέρνει περισσότερο καλό», προσέθεσε ο Co-CEO του Netflix.
Με αφορμή και την μεγάλη παρουσία ομογενών στο ακροατήριο που συγκεντρώθηκε στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, ο Πρωθυπουργός επισήμανε την πολύπλευρη σημασία της Διασποράς.
«Το γεγονός ότι η χώρα έχει βγει από τον φαύλο κύκλο ύφεσης και συνεχών κρίσεων και στοχεύει πραγματικά ψηλά “οπλίζει” αυτούς που θέλουν να συνεισφέρουν στην Ελλάδα με πολύ περισσότερη αισιοδοξία. Έτσι, όταν επισκέπτεται κανείς την Ελλάδα και κάνει τη σύγκριση με το πού βρισκόταν πριν από τρία ή πέντε χρόνια, έχει πραγματικά την αίσθηση ότι η χώρα κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση και αυτό δημιουργεί μια πιο θετική δυναμική, μεγαλύτερη προθυμία για αλληλεπίδραση και συνεισφορά», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
Ο Πρωθυπουργός στάθηκε, τέλος, στη σημασία που έχει η καταπολέμηση της τοξικότητας και του λαϊκισμού στον δημόσιο διάλογο στην εποχή μας, τονίζοντας πως αυτό είναι απαραίτητο ώστε να διασφαλιστεί η κρίσιμη συμμετοχή των νέων στα κοινά.
«H δημοκρατία έχει αποδειχθεί ανθεκτική. Αλλά θα πρέπει και να αλλάξει, να προσαρμοστεί στην πραγματικότητα του 21ου αιώνα», σημείωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης. «Πριν από μία ή δύο γενιές οι καλύτεροι και λαμπρότεροι φιλοδοξούσαν να υπηρετήσουν σε δημόσια θέση. Δεν είμαι σίγουρος ότι κάτι τέτοιο ισχύει σήμερα. Πρέπει λοιπόν να προσπαθήσουμε να κάνουμε τη συμμετοχή στη δημόσια σφαίρα πιο ελκυστική για τους νέους». «Γι’ αυτό», συνέχισε ο Πρωθυπουργός, «πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτή την τοξικότητα του δημόσιου διαλόγου, που είναι πραγματικά -κατά τη γνώμη μου- η μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζει σήμερα η δημοκρατία».
Ολόκληρη η συζήτηση (ανεπίσημη μετάφραση από τα αγγλικά)
Linda Rottenberg: Είναι η πρώτη φορά που μιλάτε από αυτόν τον ιστορικό χώρο και σκέφτηκα ότι ίσως θα μπορούσατε να πείτε λίγα λόγια για το τι σημαίνει. Έχουμε πολλούς επισκέπτες και θα ήθελα να μιλήσετε για το σημείο όπου βρισκόμαστε σήμερα πριν ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Δεν φανταζόμουν ποτέ πως θα βρισκόμουν εδώ. Δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα καθόμουν σε αυτή τη σκηνή. Καταρχάς, θα ήθελα να συγχαρώ την Endeavor Greece για τα σπουδαία επιτεύγματά της την τελευταία δεκαετία. Πιστεύω ότι αυτό που καταφέρατε εδώ, στην Ελλάδα, είναι εντυπωσιακό. Θα έχουμε την ευκαιρία να πούμε περισσότερα κατά τη διάρκεια της συζήτησης. Δεν θα μπορούσα, όμως, να φανταστώ καλύτερο μέρος από αυτόν τον χώρο -κάτω από την Ακρόπολη- γι’ αυτή τη εκδήλωση. Προκειμένου να γιορτάσουμε όχι μόνο τα επιτεύγματα της Endeavor αλλά και τα επιτεύγματα όλων των επιχειρηματιών με μεγάλη επίδραση, τους οποίους έχετε υποστηρίξει και οι οποίοι πραγματικά συμβάλλουν στην ανάκαμψη της χώρας.
Πρόκειται προφανώς για ένα πολύ ιδιαίτερο μέρος, στη σκιά της Ακρόπολης, ένα θέατρο που ουσιαστικά χτίστηκε πριν από 2.000 χρόνια. Την εποχή που χτίστηκε ο χώρος ήταν καλυμμένος. Δεν το γνωρίζουν πολλοί αυτό. Είχε ξύλινη στέγη. Είναι όμως ένας από τα πιο ξεχωριστούς χώρους για να εμφανιστεί ένας καλλιτέχνης. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε, -καθώς έχουμε και τον Ted Sarandos στην παρέα μας- ότι οι τέχνες του θεάματος γεννήθηκαν ουσιαστικά ακριβώς απέναντι, στο αρχαίο θέατρο κάτω από την Ακρόπολη, όταν οι αρχαίοι Έλληνες πειραματίστηκαν για πρώτη φορά με το θέατρο ως μορφή ψυχαγωγίας αλλά επίσης ως μια μορφή στοχασμού, σε μια κοινωνία που ήταν η πρώτη δημοκρατική κοινωνία στην Ιστορία. Δεν θα μπορούσα, λοιπόν, να φανταστώ καλύτερο μέρος και είμαι σίγουρος ότι οι καλεσμένοι μας, ειδικά όσοι μας επισκέπτονται από το εξωτερικό, θα απολαύσουν αυτή τη βραδιά.
Linda Rottenberg: Ted, είχαμε τη χαρά να συναντηθούμε χθες το βράδυ και με έχει γοητεύσει η προσωπική σου ιστορία, η οποία με πολλούς τρόπους αποτελεί την επιτομή του αμερικανικού ονείρου. Μεγάλωσες στο Φοίνιξ σε ένα ελληνοαμερικανικό νοικοκυριό που ανήκε στην τάξη των μικρομεσαίων. Ο πατέρας σου ήταν ηλεκτρολόγος. Η πρώτη σου δουλειά ήταν υπάλληλος σε βίντεο κλαμπ και κατέληξες ένας από τους πιο σημαντικούς ανθρώπους στον πλανήτη στην παγκόσμια ψυχαγωγία. Καταλαβαίνω ότι το επιχειρηματικό κομμάτι της ζωής σου είναι αρκετά γνωστό. Αλλά θα ήθελα να μάθω περισσότερα για το ελληνικό κομμάτι της ζωής σου. Πώς βρέθηκε η οικογένειά σας στην Αμερική; Τι αντίκτυπο είχε αυτή η κληρονομιά πάνω σου; Και συγκεκριμένα, μάθατε κάτι από παρελθόν που σήμερα σας βοηθά ως ηγέτη;
Ted Sarandos: Πρώτα από όλα, είναι συναρπαστικό το σημείο που καθόμαστε αυτή τη στιγμή. Ακριβώς αυτή τη στιγμή. Δεν νομίζω ότι είναι σύμπτωση ή περιστασιακό ή ασήμαντο ότι κάνω αυτό που κάνω. Οτι είμαι εδώ απόψε και ότι ο παππούς μου γεννήθηκε στην Σάμο. Σάμος, Ελλάδα. Η Σάμος είναι Ελλάδα. Είμαστε Έλληνες από τη Σάμο. Και το λέω αυτό επειδή όπως είπε και ο Πρωθυπουργός, η όλη ιδέα, μεγάλες ιδέες, γεννήθηκαν εδώ: η κριτική σκέψη για το δράμα, εκείνες οι συζητήσεις πριν από 2.500 χρόνια, όταν ο διαλογισμός για το τι συνιστά μια σπουδαία κοινωνία λάμβανε πολύ σοβαρά υπόψη τη δραματουργία και την αφήγηση.
Όταν ο Αριστοτέλης γράφει για αυτά στην «Ποιητική», προσπαθεί να κατανοήσει ποιοι θα μπορούσαν να είναι οι κανόνες της αφήγησης, κάτι που μας λέει πόσο σημαντικό ήταν αυτό ήδη από τότε. Και ακριβώς αυτά τα επιχειρήματα, αυτές ακριβώς οι συζητήσεις κάνω καθημερινά για το τι είναι αφήγηση, τι είναι τέχνη, τι είναι κινηματογράφος. Όλες αυτές οι συζητήσεις συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Ποια θα είναι η καθοριστική παράμετρος: Η διανομή; Το κείμενο και η σχέση με την καλλιτεχνική εκτέλεση; Και όλες αυτές τις συζητήσεις τις κάνω με την περιέργεια και το πάθος ενός Έλληνα.
Και γι’ αυτό για εμένα είναι σημαντική αυτή η κληρονομιά, ο λόγος για τον οποίο βρίσκεται στο αίμα μου και στο σώμα μου όταν κάνω αυτό που κάνω κάθε μέρα, που πάντα έχει να κάνει με την αφήγηση και την προώθηση της τέχνης της αφήγησης. Και αυτή είναι η επίδραση της ελληνικής μου κληρονομιάς. Εμαθα μια λέξη χθες βράδυ. Δεν μιλάω ελληνικά, ζητώ συγγνώμη. «Σόγια». Λατρεύω τον ήχο της, αλλά είναι και μέρος της κληρονομιάς μου. Είναι κάτι που κατάλαβα αμέσως μόλις κατέβηκα από το αεροπλάνο, ότι είμαι στην πατρίδα.
To ταξίδι του παππού μου στην Αμερική ήταν κάτι κλασικό. Ήταν πολύ νέος. Γιος αγρότη. Είμαι σίγουρος ότι πριν από 120 χρόνια δεν θα φανταζόταν ότι κάποια μέρα ο εγγονός του θα καθόταν δίπλα στον Πρωθυπουργό της Ελλάδας. Έφυγε όμως από το σπίτι σε πολύ νεαρή ηλικία με το μυαλό του γεμάτο ιστορίες των κάουμπόι που διάβαζε στα βιβλία. Και πήγε στην Αμερική γιατί νόμιζε ότι θα μπορούσε να γίνει ένας περιπλανώμενος μάγειρας. Νόμιζε ότι αυτό ήταν μια πραγματική δουλειά στην Αμερική όταν πήγε εκεί. Και άλλαξε το όνομά του από Άλεξ Καρυωτάκης σε Σαράντος όταν πήγε στην Αμερική.
Linda Rottenberg: Κύριε Πρωθυπουργέ. Η σχέση μας έχει μακρά διαδρομή. Γνωριστήκαμε στο Harvard, ως συμφοιτητές στο πεδίο των κοινωνικών σπουδών. Θυμάμαι τις συζητήσεις που κάναμε ως 18χρονοι και, παρά την μακρά ιστορία της οικογένειάς σας στην πολιτική, εσείς ήσασταν αποφασισμένος να εργαστείτε στον ιδιωτικό τομέα. Κι όχι μόνο εργαστήκατε στον ιδιωτικό τομέα, αλλά ηγηθήκατε της δημιουργίας του πρώτου venture capital fund στην Ελλάδα. Επομένως, η ερώτησή μου είναι πώς και γιατί αποφασίσατε να εργαστείτε ως πρωτεργάτης στον τομέα του venture capital; Οι επιχειρηματίες που είναι στο κοινό μας σήμερα θα ήθελα να μάθουν το γιατί. Και τι ρόλο παίζει η εμπειρία σας στον ιδιωτικό τομέα στην ηγετική θέση που έχετε αναλάβει στη δημόσια σφαίρα;
Κυριάκος Μητσοτάκης: Όντως γνωριζόμαστε επί πολλά χρόνια με τη Linda. Πιθανότατα ήμουν παρών όταν «γεννήθηκε» η ιδέα πίσω από την Endeavor, το 1997. Συζητήσαμε τότε την ιδέα να πάτε στη Λατινική Αμερική για να ξεκινήσετε μία οργάνωση η οποία κατέληξε να είναι εξαιρετικά επιτυχημένη. Και οφείλω να είμαι πολύ ειλικρινής με το ακροατήριο. Το 2007, 2008 όταν βοηθούσα ως μέλος στα International Selection Panels σας, σας πρότεινα να φέρετε την Endeavor στην Ελλάδα και είπατε «δεν υπάρχει περίπτωση». Και τρία χρόνια αργότερα η σύζυγός μου κατάφερε να κάνει αυτό που εγώ δεν μπόρεσα. Ευχαριστώ, λοιπόν, Μαρέβα που τα κατάφερες.
Linda Rottenberg: Αυτό είναι απολύτως αληθές.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Αλλά, πράγματι, όταν ολοκλήρωσα τις σπουδές μου στη διοίκηση επιχειρήσεων, δεν σκεφτόμουν να ασχοληθώ με την πολιτική. Αν και προερχόμουν από πολιτική οικογένεια, είχα απογοητευτεί εκείνη την εποχή με την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα. Και αποφάσισα να χτίσω την καριέρα μου στον ιδιωτικό τομέα. Πέρασα μερικά χρόνια στον τομέα του consulting, μετά επέστρεψα στην Ελλάδα για να εργαστώ σε μια εταιρεία venture capital και στη συνέχεια εργάστηκα στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. Και ένα από τα project μας ήταν η δημιουργία του πρώτου tech fund στην Ελλάδα, το 2000, και του πρώτου ελληνικού incubator ένα χρόνο αργότερα. Μάλλον ήταν μια ιδέα μπροστά από την εποχή της. Το οικοσύστημα τεχνολογίας πολύ απλά δεν υφίστατο τότε στην Ελλάδα. Και παρόλο που το fund ήταν σχετικά επιτυχημένο, είμαι πραγματικά πολύ ικανοποιημένος με την εξέλιξη του οικοσυστήματος τεχνολογίας τα 10 με 15 χρόνια που ακολούθησαν, θα έλεγα ότι έμαθα δύο πράγματα από τον χρόνο που εργάστηκα στον ιδιωτικό τομέα, ειδικά στον χώρο του venture capital.
Το πρώτο που έμαθα -και αυτά είναι πολύτιμα διδάγματα για την καθημερινή μου δουλειά- είναι να βασίζεσαι στα δεδομένα και να είσαι σίγουρος ότι θέτεις τα σωστά ερωτήματα και επικεντρώνεσαι στην πραγματική ανάλυση, ώστε να διερευνήσεις σε βάθος την πολυπλοκότητα των προβλημάτων.
Και το δεύτερο στοιχείο που άντλησα, το οποίο πάντα θεωρώ συναρπαστικό στον κλάδο του venture capital, είναι η ποικιλία και η πνευματική περιέργεια που πρέπει να έχει κανείς για να είναι σε θέση να εξετάσει εταιρείες που προέρχονται από πολύ διαφορετικούς κλάδους. Και πιστεύω ότι αυτή η εμπειρία για το πώς λειτουργούσε πραγματικά η ελληνική οικονομία είναι πολύ χρήσιμη, όταν καλείσαι να αντιμετωπίσεις μακροοικονομικά προβλήματα σε κυβερνητικό επίπεδο.
Μιλώντας με την εμπειρία κάποιου που εργάστηκε σε αυτόν τον χώρο πολύ πριν δημιουργηθούν τα funds που πλέον δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, με χαροποιεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι πλέον έχουμε μια ενεργή σκηνή venture capital στην Ελλάδα. Πολλά funds, σπουδαίες ομάδες, υποστηρίζουν πραγματικά τις ελληνικές εταιρείες και μού είναι εξαιρετικά ευχάριστο να παρατηρώ πόσο έχει ωριμάσει το οικοσύστημα του venture capital.
Linda Rottenberg: Μου δώσατε τέλειο «πάτημα» για να περάσουμε στο επόμενο θέμα συζήτησης, την καινοτομία και την καλλιέργεια μιας κουλτούρας δραστικών αλλαγών (disruption). Έτσι, πέρα από το δικό μας μοντέλο, το οποίο συζητήσαμε, η Endeavor έχει εξετάσει τι απαιτείται για τη δημιουργία οικοσυστημάτων καινοτομίας. Και έχουμε διαπιστώσει κάποια κομβικά συστατικά: την ποιοτική εκπαίδευση και τη σημασία που έχει η καθοδήγηση από πιο έμπειρους συναδέλφους, την κουλτούρα των «επενδυτικών αγγέλων» -την οποία αναφέρατε- και την ικανοποίηση της επιτυχίας.
Κύριε Πρωθυπουργέ, είπατε ότι ένας από τους βασικούς σας στόχους είναι να μετατρέψετε την Ελλάδα σε κόμβο καινοτομίας, αναφερόμενος στις περιπτώσεις του Ισραήλ και της Ιρλανδίας, μικρών χωρών, με μεγάλη επιτυχία σε αυτό τον τομέα. Γιατί λοιπόν έχει τόσο μεγάλη αξία για εσάς αυτός ο στόχος; Και πείτε μας μερικά από τα πράγματα που κάνετε για να κάνετε αυτό το όνειρο πραγματικότητα;
Κυριάκος Μητσοτάκης: Θέτουμε κι εμείς υψηλούς στόχους. Και νομίζω ότι είναι σημαντικό για μια χώρα όπως η Ελλάδα, που εξέρχεται από μια πολύ δύσκολη δεκαετία, να μπορεί να θέτει υψηλούς στόχους γιατί πιστεύω ότι έχουμε ορισμένα εγγενή συγκριτικά πλεονεκτήματα που δεν είχαμε αξιοποιήσει στο παρελθόν. Πρώτα απ’ όλα, έχουμε εκπληκτικά ταλέντα. Έχουμε σπουδαία δημόσια πανεπιστήμια, σπουδαίους αποφοίτους που πιστεύω ότι προσπαθούν πραγματικά να πετύχουν και θα ήθελαν να πετύχουν στην πατρίδα τους.
Έχουμε επίσης Έλληνες της διασποράς που έχουν πραγματικό πάθος και θα ήθελαν να συνεισφέρουν στην επιτυχία της χώρας. Έχουμε 500.000 Έλληνες, ταλαντούχους Έλληνες, που έφυγαν από τη χώρα κατά τη διάρκεια της πολύ δύσκολης δεκαετίας και οι οποίοι θα ήθελαν πολύ να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Έχουμε μια αγορά που είναι αρκετά μεγάλη για να δοκιμάσουμε ιδέες. Βρισκόμαστε στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων. Έτσι μπορούμε να γίνουμε ένας εξαιρετικός περιφερειακός κόμβος για εταιρείες που θέλουν να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους. Εμείς, απλώς, εξετάσαμε τι έχουν κάνει άλλες χώρες και προσπαθούμε να ακολουθήσουμε το παράδειγμά τους στην παροχή κατάλληλων φορολογικών κινήτρων για επενδύσεις στην Έρευνα και την Ανάπτυξη (R&D). Διασφαλίζουμε την πιο εύκολη επιστροφή στην Ελλάδα. Δημιουργήσαμε μια ειδική πλατφόρμα που ονομάζεται «Elevate Greece» και η οποία για πρώτη φορά διασφαλίζει πραγματικά ότι υπάρχει μια κεντρική βάση δεδομένων με όλες τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται και -φυσικά- μεταρρυθμίζουμε την τριτοβάθμια εκπαίδευσή μας.
Θα ψηφίσουμε αύριο ένα νομοθέτημα-ορόσημο που πραγματικά απελευθερώνει τα πανεπιστήμια και τους δίνει τη δυνατότητα να συνεργαστούν με τον ιδιωτικό τομέα.
Linda Rottenberg: Αύριο.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Ναι, αύριο. Θα ψηφιστεί αύριο και είμαστε πολύ περήφανοι γι’ αυτό. Δίνουμε έτσι τη δυνατότητα στα πανεπιστήμια να δημιουργήσουν τα δικά τους «φυτώρια» (incubators), ενώ παράλληλα δίνεται η δυνατότητα για κοινά πτυχία θεσμοθετώντας ένα «εσωτερικό Erasmus», που χρησιμοποιεί τα στοιχεία του ευρωπαϊκού προγράμματος. Θα μπορεί δηλαδή ένας φοιτητής να σπουδάζει για ένα εξάμηνο σε άλλο πανεπιστήμιο, σε τομέα εντελώς διαφορετικό από τον κύριο τομέα που είχε επιλέξει. Όλα αυτά συνιστούν μεγάλες επαναστάσεις για τα πανεπιστήμιά μας.
Αλλά αν δει κανείς το ενδιαφέρον που υπάρχει για συνεργασία με αμερικανικά πανεπιστήμια και τι έχουν να προσφέρουν τα ελληνικά πανεπιστήμια, νομίζω ότι βρισκόμαστε σε πολύ, πολύ καλό δρόμο για να αλλάξουμε πραγματικά τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Τέλος -αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι λιγότερο σημαντικό- αυτό που καταλάβαμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid ήταν ότι οι εργαζόμενοι θα ήθελαν πολύ να μπορούσαν να εργάζονται από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη. Αν μπορούσατε λοιπόν να δουλεύετε από οπουδήποτε, δεν θα θέλατε πολύ να είναι βάση σας η Ελλάδα;
Υπάρχει καλή συνδεσιμότητα, η Ελλάδα είναι μια υπέροχη χώρα, είναι μια ασφαλής χώρα. Και παρατηρούμε ότι υπάρχουν πολλοί ψηφιακοί νομάδες που αξιοποιούν τα κίνητρα που προσφέρουμε και όντως εργάζονται από την Ελλάδα. Πιστεύω ότι, με τον δικό τους τρόπο, συμβάλλουν στην άνθηση αυτού του οικοσυστήματος.
Άρα, εμείς θέλουμε να είμαστε φορείς δραστικών αλλαγών. Η επιχειρηματικότητα δεν είναι μια γραμμική διαδικασία. Μπορεί κανείς να δει μεγάλα άλματα και εκθετική ανάπτυξη. Και το τελευταίο σημείο που θέλω να επισημάνω είναι ότι θέλουμε επίσης να εισαγάγουμε αυτή την κουλτούρα της καινοτομίας στον δημόσιο τομέα. Αυτό αποτελεί τεράστια πρόκληση αλλά αν δείτε τι πετύχαμε όσον αφορά την ψηφιοποίηση του κράτους, αυτά που πετύχαμε είναι μια πραγματική επανάσταση. Η δυνατότητα συναλλαγής με το κράτος από το κινητό μέσω της εφαρμογής gov.gr ή από τον υπολογιστή, αυτά ήταν ανήκουστα στην Ελλάδα.
Επομένως και το κράτος καινοτομεί και φυσικά το κράτος ασχολείται και με τον εφοδιασμό. Και θέλουμε να διασφαλίσουμε πως ό,τι κάνουμε από άποψη τεχνολογίας είναι υπερσύγχρονο. Θέλουμε επίσης να αξιοποιήσουμε ελληνικές startups που διαθέτουν τεχνολογία αιχμής, οι οποίες θα μπορούν να μας υποστηρίξουν στον μετασχηματισμό του τρόπου λειτουργίας του ελληνικού κράτους.
Linda Rottenberg: Νομίζω ότι υπάρχουν στο ακροατήριο μας πολλοί άνθρωποι από άλλες χώρες που εύχονται οι ηγέτες τους και οι χώρες τους να είχαν μια εξίσου καλή απάντηση με τη δική σας σε αυτή την ερώτηση. Σίγουρα εγώ είμαι μία από αυτούς.
Επιστρέφοντας σε σένα, Ted, ζεις στο Χόλιγουντ, ένα από τα πιο δημιουργικά μέρη στη Γη, και ηγείσαι μιας από τις πιο καινοτόμες εταιρείες σε έναν χώρο που αλλάζει ταχέως. Θα ήθελα, λοιπόν, να ακούσω από εσάς, κάποια πράγματα που πρέπει και δεν πρέπει να κάνει κανείς για την οικοδόμηση μίας κουλτούρας μεγάλων αλλαγών σε μια εταιρεία.
Νομίζω ότι η καινοτομία ευδοκιμεί σε ένα περιβάλλον ελευθερίας. Ευδοκιμεί όταν έχεις δώσει αρμοδιότητες σε πολλούς εργαζόμενους και έχεις τη βουληση να δοκιμάσεις νέα πράγματα. Αυτά που είπατε για τον εορτασμό των επιτυχιών είναι πολύ σημαντικά. Πιστεύω ότι και η μελέτη των αποτυχιών είναι εξαιρετικά σημαντική. Να έχεις μια κουλτούρα που επιτρέπει να συζητάς και τα δύο με την ίδια ζέση, ώστε να μαθαίνει ο ένας από τον άλλο και από καταστάσεις.
Ο κόσμος γενικά θέλει να δουλέψει στο Netflix επειδή ιστορικά εμείς, ο Reed Hastings, ο ιδρυτής της εταιρείας, γράψαμε ένα κείμενο αρχών που ουσιαστικά σκιαγραφούσε πώς θα μπορούσε να γίνει κάποτε η εταιρεία. Αρχίσαμε να μιλάμε, εκείνος κι εγώ, για εκείνο το έγγραφο το 1999, για τις ιδέες που εμπεριέχονταν στο κείμενο. Ήταν πολύ υψηλοί στόχοι για μια εταιρεία με 100 άτομα προσωπικό τότε. Αφορούν βασικά το πώς να βρεις τους καλύτερους ανθρώπους στον κόσμο, πώς τους δίνεις πόρους να κάνουν την καλύτερη δουλειά δίχως παρεμβάσεις, χωρίς να έχεις πολλούς κανόνες και δομές. Ετσι θα προσελκύσεις τέτοιου είδους ανθρώπους και εκείνοι θα καινοτομήσουν.
Εάν έχεις μια κουλτούρα με πολλούς κανόνες και ακαμψία, γενικά προσελκύεις ανθρώπους που νιώθουν πιο άνετα σε ένα τέτοιο πλαίσιο. Και αυτοί δεν στοχεύουν πραγματικά να «σπάσουν» τους κανόνες, να καινοτομήσουν, να κάνουν κάτι ρηξικέλευθο. Είναι ένα επίπεδο άνεσης που οι άνθρωποι γενικά δεν το έχουν όταν εργάζονται στο Netflix. Αλλά η κεντρική ιδέα είναι να μπορούν να πουν: «κοιτάξτε, είμαι ο καλύτερος σε αυτό που κάνω και θέλω να δουλέψω εκεί για να σας το αποδείξω»
Νομίζω ότι πρέπει πάντα να καλλιεργείς αυτό το περιβάλλον. Μερικές φορές μπορείς να το κάνεις και εσωτερικά, κάτι πραγματικά σημαντικό. Αλλά όπως ακριβώς επιλέγεις τα άτομα με τα οποία θέλεις να συνεργαστείς εντός της εταιρείας, έτσι επιλέγεις τα πρόσωπα και τα μέρη με τα οποία θέλεις να συνεργαστείς εκτός του περιβάλλοντος της εταιρείας, τα οποία ταιριάζουν καλά.
Ο Πρωθυπουργός πιστώνεται την κινητροδοσία για να έρθουν παραγωγές στην Ελλάδα. Είναι στα σπάργανα, αλλά είναι κάτι αξιοσημείωτο και έχει υπάρξει απίστευτα αποδοτικό για να έρθει παραγωγή ταινιών και τηλεοπτικών παραγωγών στην Ελλάδα, τόσο σε ό,τι αφορά την αφήγηση ελληνικών ιστοριών στον υπόλοιπο κόσμο όσο και την παραγωγή ταινιών στην Ελλάδα. Πιστεύω ότι αυτή είναι μόνο η αρχή αυτού που επιδιώκετε και μπορέσατε να κοιτάξετε μπροστά, διότι θα μεσολαβήσουν κάποια χρόνια έως ότου να γίνει πραγματικότητα όλο αυτό. Ωστόσο, θα γίνεται καλύτερο και μεγαλύτερο κάθε χρόνο.
Αυτό θυμίζει τις σημαντικές συζητήσεις που κάναμε για την εταιρεία το 1999. Δεν ήταν ξεκάθαρο ότι τις χρειαζόμασταν για 100 εργαζόμενους, αλλά σίγουρα τις χρειαζόμαστε σήμερα με 10.000 άτομα.
Linda Rottenberg: Τέλεια. Θέλω λοιπόν να στραφώ στο σήμερα. Όλοι σε αυτή την αίθουσα, ανεξάρτητα από το πού εργάζονται, αντιμετωπίζουν δυσκολίες και προκλήσεις, από τον COVID έως τις κεφαλαιαγορές, τον πόλεμο, τον πληθωρισμό και τα θέματα προσωπικού. Και ειδικά αν διευθύνετε μια επιχείρηση ή έναν οργανισμό, βρίσκεστε σε αχαρτογράφητα νερά και παίρνετε δύσκολες αποφάσεις καθημερινά.
Συντονίζω αυτές τις συνομιλίες που ονομάζουμε «Ηγεσία μέσα στην κρίση», αυτά τα ψηφιακά σεμινάρια, από την εποχή του Covid. Και ένα πράγμα που έρχεται ξανά και ξανά στην επιφάνεια, είναι το πώς διατηρείτε αυτήν την κουλτούρα καινοτομίας που μόλις συζητούσατε. Αυτόν τον προοδευτικό, θετικό, εσωτερικό τρόπο να κάνετε πράγματα όταν πρέπει να δώσετε άσχημα νέα, όταν πρέπει να αλλάξετε τη στρατηγική σας, όταν έχετε κάποια αποσταθεροποιητικά γεγονότα. Θα ήθελα πολύ να ακούσω τις σκέψεις σας και υπάρχουν πολλοί επιχειρηματίες που θα ήθελαν να αντλήσουν διδάγματα από το παράδειγμά σας.
Ted Sarandos: Νομίζω ότι είναι εύκολο να είσαι παρών και να εμφανίζεσαι όταν τα νέα είναι καλά και είναι σημαντικό να είσαι παρών και να εμφανίζεσαι όταν τα νέα είναι άσχημα. Και είναι πολύ σημαντικό να εξηγούμε τις επιπτώσεις, ώστε να μην νιώθουν ότι βαδίζουν στο σκοτάδι όταν τα πράγματα φαντάζουν κάπως ασταθή.
Η βιομηχανία του θεάματος αλλάζει. Είπατε ότι η βιομηχανία του θεάματος διανύει περίοδο αλλαγών. Έχω δει απίστευτα σκαμπανεβάσματα μέσα σε 20 χρόνια ως εισηγμένη εταιρεία. Όταν όμως γυρίζω και κοιτάζω πίσω, νομίζω ότι οι νέοι αντιλαμβάνονται την επιτυχία ως κάτι δεδομένο. Όπως γνωρίζετε, όσο πιο πολύ προχωράς στον κύκλο και κοιτάς προς τα πίσω διαπιστώνεις πως η πορεία ήταν γεμάτη αποτυχίες και επιτυχίες, σκαμπανεβάσματα, πτώσεις και ανόδους. Και πρέπει να το θυμίζεις αυτό συνεχώς, ότι κάποτε τα πράγματα δεν ήταν τόσο καλά. Σε κάποιες περιπτώσεις πρέπει να το κάνεις αυτό ακόμα κι όταν η κατάσταση είναι πολύ καλή. Συχνά ξεχνάμε, όταν τα πράγματα είναι καλά κι επαναπαυόμαστε, να κοιτάξουμε πίσω και να θυμόμαστε τις δύσκολες στιγμές.
Πιστεύω ότι για να επιβιώσεις, να ευδοκιμήσεις και να αναπτυχθείς πρέπει, ως ομάδα, να είσαι εξίσου δυνατός ενώπιον της αποτυχίας και της επιτυχίας. Έτσι, όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά, δεν μπορεί να ρίχνεις αλλού την ευθύνη, δεν μπορεί να υπάρχουν ένα σωρό διαφορετικές απόψεις για το τι έφταιξε. Πρέπει να υπάρχει ένα κοινό αφήγημα για το τι πρόκειται να γίνει, τι να αλλάξει και πώς να αντιστραφεί η κατάσταση.
Έχουμε διανύσει αρκετούς κύκλους στη βιομηχανία του θεάματος. Θυμηθείτε, από τότε που ξεκινήσαμε, είδαμε διάφορες τεχνολογίες και μοντέλα να έρχονται και να παρέρχονται: DVD, VHS, συνδρομητική τηλεόραση, δορυφορική τηλεόραση. Όλα αυτά συνέβησαν κατά τη διάρκεια της ζωής του Netflix, έχουμε περάσει από αυτούς τους κύκλους. Βεβαίως, τίποτα δεν είναι σταθερό. Και νομίζω ότι πρέπει διαρκώς να υπενθυμίζεις στους συνεργάτες σου τι έχει προηγηθεί, μερικές φορές να παραπέμπεις στην ιστορία της δικής σου εταιρείας. Ώστε να γνωρίζουν και να μην προσδοκούν σταθερότητα. Θα απογοητευθούν πολύ αν προσδοκούν σταθερότητα.
Ακουσα νωρίτερα να λέτε τη λέξη «crisis», στο podcast σας. Είναι μια ελληνική λέξη σωστά; Και έμαθα ότι αυτό λέγεται «Κρίσις» και ότι το ρήμα -ίσως το πω λάθος- είναι το «Κρίνω». Σωστά; «Κρίνω». Που δεν σημαίνει πανικοβάλλομαι, σημαίνει αποφασίζω. Η λέξη λοιπόν δεν σου περιγράφει μόνο την κατάσταση αλλά σου λέει και τι να κάνεις. Αποφασίζω. Πάρε μια απόφαση. Το κατάλαβα σωστά;
Κυριάκος Μητσοτάκης: Αποφασίζω ή κρίνω.
Ted Sarandos: Από τη γη των μεγάλων ιδεών.
Linda Rottenberg: Mια παρόμοια ερώτηση για εσάς λοιπόν. Μιλήσαμε για μια από τις πλατφόρμες σας, για τη μεγάλη ατζέντα σας. Πώς παραμένετε προσηλωμένος στη μεγάλη ατζέντα που έχετε, όταν είστε αναγκασμένος να διαχειρίζεστε τόσα πολλά πράγματα που προκύπτουν καθημερινά και είναι έξω από τον έλεγχό σας; Και τι μαθήματα μπορείτε να δώσετε σε άλλους που δεν είναι στη θέση σας αλλά θα μπορούσαν να αντλήσουν διδάγματα;
Κυριάκος Μητσοτάκης: Πρόκειται ασφαλώς για μία πρόκληση. Αυτό που μαθαίνει κανείς βρισκόμενος στη θέση μου είναι ότι πρέπει να μπορείς να αντιμετωπίζεις το απρόβλεπτο και να διαχειρίζεσαι κρίσεις -κάτι που αποτελεί βραχυπρόθεσμη πρόκληση- ενώ ταυτόχρονα πρέπει να εστιάζεις και στον μακροπρόθεσμο μετασχηματισμό που επιδιώκεις. Κι αυτό δεν είναι εύκολο.
Σε μεγάλο βαθμό αυτό έχει να κάνει με το να μπορείς να κατηγοριοποιείς τους στόχους, να διαχειρίζεσαι σωστά τον χρόνο και να φροντίζεις να έχεις ανθρώπους στην ομάδα σου που μπορούν να δουν πέρα από την επόμενη κρίση. Και, φυσικά, όταν αντιμετωπίζεις μια κρίση, να εξετάσεις πώς μπορείς να μετατρέψεις μια πολύ επώδυνη και δύσκολη κατάσταση σε ευκαιρία. Για παράδειγμα, όταν η πανδημία εξαπλώθηκε και στην Ελλάδα έπρεπε να λάβουμε απίστευτα επώδυνες αποφάσεις, όπως οι περισσότερες κυβερνήσεις. Ήμασταν μία από τις πρώτες κυβερνήσεις που αποφάσισαν να επιβάλουν lockdown νωρίς. Και αυτό ουσιαστικά μας έσωσε από το πρώτο, πολύ δύσκολο κύμα Covid. Όταν σχεδιάσαμε το πρόγραμμα εμβολιασμών είπαμε πως αυτή ήταν μια ευκαιρία να κινηθούμε αμιγώς ψηφιακά. Όταν η κόρη μου επέστρεψε από τις ΗΠΑ και μου έδειξε το πιστοποιητικό εμβολιασμού της, που ήταν μια μικρή χειρόγραφη κάρτα, είπα «τι είναι αυτό; Δεν υπάρχει αυτό». Εδώ όλα είναι ψηφιακά.
Χρησιμοποιήσαμε, λοιπόν, την κρίση προκειμένου να προωθήσουμε και να επιταχύνουμε τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Πλέον, όταν εξετάζουμε πώς μπορούμε να στηρίξουμε τους πολίτες σε τέτοιες επώδυνες περιόδους, έχουμε τη δυνατότητα να παράσχουμε στοχευμένη βοήθεια βάσει κριτηρίων, και μάλιστα ψηφιακά. Αν δεν διαθέταμε αυτά τα ψηφιακά εργαλεία, δεν θα ήμασταν σε θέση να εφαρμόσουμε αυτές τις στοχευμένες πρωτοβουλίες στην πολιτική μας.
Πιστεύω, επομένως, ότι πρέπει να είμαστε σε θέση να κάνουμε και τα δύο: να σκεφτόμαστε μακροπρόθεσμα και να φροντίζουμε να παραμένουμε προσηλωμένοι στο μεγάλο σχέδιο μετασχηματισμού της χώρας.
Βεβαίως, περνώντας από τη μια κρίση στην άλλη γίνεσαι και πιο έμπειρος στη διαχείριση κρίσεων όσον αφορά το κομμάτι της επικοινωνίας με τους πολίτες. Πρέπει να είσαι ωμά ειλικρινής. Πρέπει να είσαι ανοιχτός και πρόθυμος να αναγνωρίσεις τα λάθη σου. Πρέπει να μπορείς να λες στον κόσμο ότι μερικές φορές καλείσαι να λάβεις αποφάσεις δίχως να έχεις τα πλήρη στοιχεία στη διάθεσή σου. Και αυτό είναι δύσκολο γιατί σε όλο τον κόσμο οι κυβερνήσεις είναι αντιμέτωπες με τα φαντάσματα του λαϊκισμού. Σε κάθε περίπτωση κάποιος θα ισχυριστεί πως υπάρχουν εύκολες λύσεις σε περίπλοκα προβλήματα, λες κι έχει μια εκτυπωτική μηχανή χρήματος και μπορεί να τυπώνει και να ξοδεύει σαν να μην υπάρχει αύριο.
Αλλά επειδή η Ελλάδα έχει περάσει από πολλές φάσεις έχει εμπειρία τι σημαίνουν οι πειραματισμοί με τον λαϊκισμό. Δεν μας βγήκε σε καλό. Αλλά έχω μεγάλη πίστη στους πολίτες και στην ειλικρινή επικοινωνία μαζί τους. Και πιστεύω ότι όταν λες στους πολίτες την αλήθεια, τους εξηγείς τι προσπαθείς να κάνεις, ποιες είναι οι πραγματικές δυσκολίες, ποιες είναι οι προκλήσεις που έπονται -πρέπει να διατηρούμε κι έναν βαθμό αισιοδοξίας ότι μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτές τις κρίσεις- μπορείς να έχεις σημαντική στήριξη από τον κόσμο.
Κατά κάποιον τρόπο είμαστε κι εμείς στον τομέα του storytelling με την έννοια ότι πρέπει να εμπνεόμαστε από την Ιστορία και τα μαθήματα της Ιστορίας. Γιορτάσαμε πέρυσι τα 200 χρόνια της ανεξαρτησίας μας, 200 χρόνια από την έναρξη του Αγώνα για την Ανεξαρτησία της χώρας. Και αν μελετήσει κανείς την ελληνική Ιστορία θα διαπιστώσει ότι η χώρα έχει βιώσει μία αλληλουχία σπουδαίων επιτευγμάτων και σοβαρών κρίσεων, ακόμη και καταστροφών. Και κάθε φορά καταφέρναμε να βελτιώσουμε τη θέση μας. Η γενική πορεία ήταν θετική. Έτσι μου αρέσει να βλέπω τα πράγματα και με αυτό τον τρόπο δεν τον πιάνει κατάθλιψη όταν καλείται να αντιμετωπίσει τη μια κρίση μετά την άλλη.
Αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα σήμερα. Όταν θέλεις να ασχοληθείς με τα κοινά πρέπει να είσαι έτοιμος για αυτό.
Linda Rottenberg: Ποιος θα μπορούσε να αισθανθεί υπερβολικά θλιμμένος σε ένα μέρος σαν κι αυτό; Σωστά; Θέλω να περάσουμε στο πώς ο κόσμος σήμερα επανατοποθετεί τη σχέση μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Αν ζητούσα από επιχειρηματίες και διευθύνοντες συμβούλους μέχρι τώρα, να μου πουν ποιος θα πρέπει να είναι ο νούμερο 1 ρόλος της κυβέρνησης, νομίζω ότι πολλοί θα απαντήσουν πως ο ρόλος της κυβέρνησης είναι να μένει μακριά από τις υποθέσεις τους, να μην τους βλάπτει.
Ωστόσο, με όλα τα μεγάλα ζητήματα που συζητάμε, αυτό δεν είναι πλέον δυνατό για τον ιδιωτικό τομέα, το να παραμένει δηλαδή σε απόσταση από τον δημόσιο τομέα. Θα ήθελα λοιπόν να μας επιτρέψετε να «μπούμε στο παρασκήνιο». Ποιες είναι οι συζητήσεις που έχετε τελευταία με κυβερνητικούς αξιωματούχους, με επιχειρηματίες; Και πώς έχουν αλλάξει οι συζητήσεις που κάνετε τελευταία συγκριτικά με αυτές που κάνατε πριν από πέντε χρόνια;
Κυριάκος Μητσοτάκης: Έχουν αλλάξει πολύ. Μπορεί προ πενταετίας να συμμετείχαμε περισσότερο σε συζητήσεις σχετικά με το μέγεθος του κράτους και την ικανότητα να απελευθερωθεί ο ιδιωτικός τομέας και να δράσει. Πιστεύω ότι αν είναι ένα πράγμα που μάς δίδαξε η πανδημία, αυτό είναι πως όταν αντιμετωπίζεις την κρίση, το κράτος πρέπει να παρέμβει και πρέπει να έχει τη δυνατότητα να επέμβει με τρόπο που ήταν αδιανόητος πριν από τρία ή τέσσερα χρόνια.
Δαπανήσαμε περισσότερα από 40 δισεκατομμύρια για τη στήριξη της ελληνικής οικονομίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας, εστιάζοντας στο να σώσουμε θέσεις εργασίας. Συνεργαστήκαμε με τον ιδιωτικό τομέα με στόχο να βρούμε τα κατάλληλα προγράμματα και να του προσφέρουμε την ευελιξία ώστε να διατηρήσει τις θέσεις εργασίας.
Επιτρέψτε μου λοιπόν να σας δώσω ένα παράδειγμα. Όλοι γνωρίζετε το χάος που επικρατεί στα αεροδρόμια σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα δεν έχουμε το ίδιο πρόβλημα. Ένας από τους λόγους είναι ότι θέσαμε σε εφαρμογή προσωρινά προγράμματα απασχόλησης μέσω των οποίων ουσιαστικά δώσαμε στις εταιρείες τη δυνατότητα να απασχολούν τους υπαλλήλους τους για το 50 ή και το 30% του κανονικού χρόνου απασχόλησής τους. Εμείς καλύψαμε τη διαφορά.
Έτσι οι εταιρείες δεν απέλυσαν τους υπαλλήλους τους. Οι εργαζόμενοι παρέμειναν στα μισθολόγια. Έτσι, όταν η ζήτηση αυξήθηκε, το προσωπικό ήταν στη θέση του. Δεν χρειάστηκε να κάνεις επαναπροσλήψεις και να ξεκινήσεις από την αρχή.
Αυτό είναι λοιπόν ένα παράδειγμα μιας πολύ επιτυχημένης πρωτοβουλίας δημόσιας πολιτικής, την οποία συζητήσαμε με τον ιδιωτικό τομέα. Δεδομένων όμως των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε, χρειαζόμαστε ένα κράτος που είναι αποτελεσματικό και το οποίο θα μπορεί να παρεμβαίνει όποτε χρειάζεται.
Και, ειλικρινά, υπάρχουν επίσης περιπτώσεις όπου οι αγορές αποτυγχάνουν. Για παράδειγμα, αν κοιτάξετε την αγορά φυσικού αερίου σήμερα στην Ευρώπη, μιλάμε για μία αγορά που έχει αποτύχει. Δεν αντικατοπτρίζει τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης. Και σε τέτοιες περιπτώσεις θα πρέπει να είναι κανείς σε θέση να παρέμβει σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Πριν από δύο χρόνια κάναμε στην Ευρώπη κάτι που θα ήταν αδιανόητο προ τριετίας: δανειστήκαμε ως υπερεθνική οντότητα 750 δισεκατομμύρια ευρώ και διανείμαμε τα χρήματα στα κράτη-μέλη μέσω επιχορηγήσεων αλλά και δανείων για τη στήριξη της οικονομικής ανάκαμψης. Στην Ελλάδα έχουμε σήμερα σχεδόν 30 δισεκατομμύρια ευρώ πρόσθετα κεφάλαια τα οποία μπορούμε να διοχετεύσουμε σε μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις στην εποχή μετά τον Covid.
Επομένως, αυτό το δημόσιο χρήμα δεν παραγκωνίζει τις ιδιωτικές επενδύσεις. Αν μη τι άλλο, με αυτό μοχλεύουμε περισσότερες ιδιωτικές επενδύσεις, επενδύοντας στην αναπτυξιακή προοπτική της χώρας.
Έχουν παρέλθει προ πολλού οι μέρες που θεωρούσαμε πως οι κυβερνήσεις δεν έπρεπε να «μπλέκονται». Δεν λειτουργεί έτσι. Χρειαζόμαστε αποτελεσματικές κυβερνήσεις και στην πράξη μπορείς να προωθήσεις δημόσιες πολιτικές που μπορούν να κάνουν τη μεγάλη διαφορά. Επομένως είναι σίγουρο πως ο ιδιωτικός τομέας δεν θα λύσει όλα τα προβλήματα.
Χρειάζεται επίσης στενή συνεργασία και με τον μη κερδοσκοπικό τομέα. Αυτό το κάναμε σε πολλές περιπτώσεις στην Ελλάδα. Και πολλές από τις αλλαγές που υλοποιούμε πρέπει να βρίσκουν αντιστοίχιση και σε πρωτοβουλίες των πολιτών. Θα πρέπει να διασφαλίσουμε απόλυτη υποστήριξη της πρωτοβουλίας που ξεκινά από τον πολίτη, που ξεκινά από τη βάση. Μπορεί εμείς να λειτουργούμε από πάνω προς τα κάτω, αλλά πρέπει να διασφαλίσουμε ότι ενθαρρύνουμε και την αλλαγή που ξεκινά από κάτω προς τα πάνω, από την κοινωνία σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο.
Linda Rottenberg: Λοιπόν, Ted, μια σχετική ερώτηση για σένα. Μέχρι πρόσφατα, αν ρωτούσα τους περισσότερους επιχειρηματίες μας ή άλλους CEO ποιος είναι ο ρόλος και η στάση σας σε θέματα που αφορούν τη δημόσια σφαίρα, οι περισσότεροι θα απαντούσαν πως δεν έχουν κανένα τέτοιο ρόλο. Θα έλεγαν «είμαι οραματιστής» ή «ασχολούμαι μόνο με το προϊόν» ή «είμαι δημιουργικός άνθρωπος», «η δουλειά μου είναι να απέχω από αυτά». Όταν η κατάσταση είναι τόσο φορτισμένη, οι εργαζόμενοι αλλά και αυτοί που έχουν επενδύσει στην εταιρεία απαιτούν οι επικεφαλής να λαμβάνουν θέση και να αναλαμβάνουν δράση για ορισμένα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα της εποχής μας.
Καθημερινά επικοινωνούν μαζί μου επιχειρηματίες και μου λένε «τι κάνω; Πρέπει να μιλήσω; Πώς απαντώ»; Θα ήθελα πολύ να ακούσω την εμπειρία σας και πώς αντιμετωπίζετε εσείς αυτές τις αλλαγές και τη συμβουλή σας προς τους επιχειρηματίες που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα.
Ted Sarandos: Πρόκειται πιθανότατα για το πιο περίπλοκο ζήτημα που αντιμετωπίζουν οι CEO σήμερα. Διότι όλα αυτά τα θέματα προκαλούν απίστευτη πόλωση, όχι μόνο στην κοινή γνώμη, αλλά και στο ίδιο το εργασιακό περιβάλλον. Όταν ένας Διευθύνων Σύμβουλος ή ιδρυτής αποφασίζει ότι θέλει να μιλήσει χρησιμοποιώντας το πρώτο πληθυντικό θα πρέπει είναι βέβαιος ότι αντανακλά τις απόψεις του συνόλου και αυτό μπορεί να μην ισχύει. Πιστεύω επομένως ότι είναι προτιμότερο να εστιάσουμε στη δουλειά που κάνουμε, στο προϊόν που δημιουργούμε, στο όραμα που προσπαθούμε να υλοποιήσουμε. Από δικής μας πλευράς, η αφήγηση ιστορικών που κάνουμε είναι πολύ αποτελεσματική, προωθεί κάποια από αυτά τα ζητήματα και τον τρόπο με τον οποίο επιδρούν στην κοινωνία. Πιθανότατα αυτό δεν ισχύει για τα tweets μας.
Νομίζω πως μια δήλωση χωρίς πραγματική δράση -αν και μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε καλά για πολύ λίγο- δεν είναι ικανή να αλλάξει το αποτέλεσμα. Και πραγματικά δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά στο επίπεδο τοπικής νομοθεσίας, πόσω μάλλον στο διεθνές δίκαιο, σε άλλες χώρες. Άρα, γενικά προσπαθώ να παραμένω προσηλωμένος σε αυτά που αφορούν τη βιομηχανία και την εταιρία μας, να ενδυναμώνω τους ανθρώπους μας. Και ελπίζω ότι οι εργαζόμενοί μας θα αξιοποιήσουν τους καρπούς της δουλειάς τους στο Netflix για να κάνουν τον κόσμο καλύτερο, όπως το αντιλαμβάνονται οι ίδιοι.
Linda Rottenberg: Και αν οι υπάλληλοί σας επιμένουν πως αυτό δεν αρκεί πώς αντιδράτε; Αν λένε «στη χώρα μας έχουμε αυτή την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου» ή «πρέπει να γίνει κάποια δήλωση» ή «δεν με αντιπροσωπεύει ως υπάλληλο αυτή η στάση», εσείς πώς το χειρίζεστε αυτό; Είναι πρόκληση.
Ted Sarandos: Ναι. Πιστεύω πως έχει σημασία να είσαι εξ αρχής σαφής με τους εργαζόμενους, ώστε να καταλαβαίνουν το ποιες είναι οι προσδοκίες εκ των προτέρων, ποιες είναι οι προθέσεις σου, τι θα έκανες, τι θα κάνεις. Με αυτό τον τρόπο δεν απογοητεύονται. Πρόσφατα αντιμετωπίσαμε ένα τέτοιο ζήτημα που σχετίζεται με την ελεύθερη έκφραση και την stand-up κωμωδία. Αυτό που ετοιμάσαμε σίγουρα αντικατοπτρίζει απόλυτη ομοφωνία, ουσιαστικά καταγράψαμε τη θέση μας και στείλαμε το έγγραφο σε όλους τους υπαλλήλους καλώντας τους να υποβάλουν τα σχόλιά τους και να το συνδιαμορφώσουμε. Πέρασαν κάποιοι μήνες, με 10.000 άτομα προσωπικό να συνεισφέρουν στο έγγραφο ώστε να εκφράζεται η θέση με την οποία θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο γνωρίζαμε ότι δεν θα χρειαζόταν να περάσουμε την ίδια διαδικασία σε περίπτωση υπήρχε διαφωνία με τις θέσεις ενός κωμικού.
Εμείς είμαστε εδώ για να ψυχαγωγήσουμε τον κόσμο. Αυτή είναι η δουλειά μας. Αν κάνουμε πολύ καλά τη δουλειά μας, τότε θα συμβάλουμε ώστε να να γίνει ο κόσμος καλύτερος. Αλλά αν λάβουμε απλώς θέση σε ένα πολωτικό ζήτημα χωρίς να προβούμε σε κάποια ενέργεια, τότε απλώς ρίχνουμε λάδι στη φωτιά και δεν βοηθάμε με κανένα τρόπο.
Linda Rottenberg: Θαυμάσια. Ας περάσουμε στο θέμα της ελληνικής διασποράς. Όπως ακούσατε νωρίτερα, η ομάδα μας στην Endeavor Greece έχει συντάξει ένα εξαιρετικό report για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το οικοσύστημα τεχνολογίας εδώ στην Ελλάδα. Και έχουν συμπεριλάβει μια μελέτη για startups που ιδρύθηκαν από Έλληνες εκτός Ελλάδος. Και μάλιστα σωστά ανέφερες ότι η Μαρέβα Γκραμπόφσκι-Μητσοτάκη ήταν ο πρώτος άνθρωπος που με έπεισε να λανσάρουμε την Endeavor στην Ευρώπη, ξεκινώντας από την Ελλάδα.
Και η Κωστάντζα Κωνσταντακοπούλου ήταν αυτή που με έπεισε πως θα πρέπει να επιτρέψουμε και στην ελληνική Διασπορά να αιτηθεί συμμετοχή όσον αφορά τα International Selection Panels της Endeavor και να μπορούν να γίνουν επιχειρηματίες της Endeavor.
Και αυτή είναι πλέον η πολιτική μας σε παγκόσμιο επίπεδο. Και αυτό είναι απόδειξη πως για να γίνει κάτι θα πρέπει να το ζητήσει μία Ελληνίδα. Αυτό είναι το δίδαγμα που κρατάμε από αυτή την ιστορία. Θέλω λοιπόν να σας δώσω την ευκαιρία. Έχουμε πολλούς Έλληνες της διασποράς εδώ στο ακροατήριο. Είναι και ο Ted μαζί μας. Αναφέρατε πολλά πράγματα που κάνετε, και αυτό είναι εξαιρετικό, αλλά υπάρχει κάτι που εσείς θα θέλατε να έχετε από την πλευρά των Ελλήνων της Διασποράς; Πώς μπορεί αυτή η κοινότητα να συνεισφέρει ακόμη περισσότερο στην οικοδόμηση αυτής της απίστευτης δυναμικής που βλέπουμε σε σχέση με αυτό το οικοσύστημα καινοτομίας και για το οποίο μιλάμε εδώ στην Ελλάδα;
Κυριάκος Μητσοτάκης: Είναι πολύ απλό. Πρέπει να πιστεύει κανείς στις δυνατότητες της χώρας και να είναι πρόθυμος να συνεισφέρει στην επιτυχία της. Και αυτό συμβαίνει. Για πρώτη φορά βλέπουμε πραγματικά την ελληνική Διασπορά να ασχολείται ενεργά με τα όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα, να επενδύει περισσότερο στην Ελλάδα και να είναι πρόθυμη να αφιερώσει περισσότερο χρόνο και -στην περίπτωσή σας- να αναλάβει το ρόλο του μέντορα προς τους νέους επιχειρηματίες.
Και έχουμε απίστευτα επιτυχημένους Έλληνες στο εξωτερικό, στη Silicon Valley, στο Χόλιγουντ. Κάποιοι από αυτούς βρίσκονται μαζί μας σήμερα. Αλλά εμείς πρέπει να φροντίσουμε ώστε ο χρόνος που επενδύουν σε εμάς να αξίζει. Γιατί και στο παρελθόν έγιναν ανάλογες συζητήσεις αλλά δεν οδήγησαν σε κάτι ουσιαστικό. Θα πρέπει να σεβαστούμε το γεγονός ότι πρόκειται για πολυάσχολους ανθρώπους. Θα ήθελαν να είναι σε θέση συνεισφέρουν στην επιτυχία της χώρας, αλλά θα πρέπει να υπάρχουν και οι προϋποθέσεις.
Θέλουμε λοιπόν να βεβαιωθούμε ότι θέτουμε τις βάσεις προκειμένου αυτή η αλληλεπίδραση να γίνει πράξη. Το γεγονός ότι η χώρα έχει βγει από τον φαύλο κύκλο ύφεσης και συνεχών κρίσεων και στοχεύει πραγματικά ψηλά «οπλίζει» αυτούς που θέλουν να συνεισφέρουν στην Ελλάδα με πολύ περισσότερη αισιοδοξία. Έτσι, όταν επισκέπτεται κανείς την Ελλάδα και κάνει τη σύγκριση με το πού βρισκόταν πριν από τρία ή πέντε χρόνια, έχει πραγματικά την αίσθηση ότι η χώρα κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση και αυτό δημιουργεί μια πιο θετική δυναμική, μεγαλύτερη προθυμία για αλληλεπίδραση και συνεισφορά.
Και, ειλικρινά, για εμάς, είναι μια ευκαιρία να αξιοποιήσουμε την τεχνογνωσία που υπάρχει εκτός Ελλάδας. Για παράδειγμα, όταν θέλουμε να δούμε πώς μπορούμε να υποστηρίξουμε την οπτικοακουστική παραγωγή στον τομέα των δημιουργικών τεχνών (creative arts), μιλάμε με ανθρώπους όπως ο Ted και ρωτάμε τι παραπάνω μπορούμε να κάνουμε.
Η περίπτωση της πανδημίας είναι ένα παράδειγμα. Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Pfizer είναι ένας περήφανος Έλληνας από τη Θεσσαλονίκη. Δεν μας βοήθησε απλώς να κατανοήσουμε μια πολύ περίπλοκη κατάσταση, άλλα έλαβε την απόφαση να συγκροτήσει ένα Κέντρο Ψηφιακής Καινοτομίας στη Θεσσαλονίκη. Ξεκίνησε με 300 προσλήψεις, πλέον έχουν γίνει 700 προσλήψεις και θέλει να φτάσει στους 1.100 τα επόμενα δύο χρόνια. Γιατί το κάνει αυτό; Όχι μόνο επειδή είναι Έλληνας. Δεν νομίζω ότι το Διοικητικό Συμβούλιο της Pfizer θα αποδεχόταν κάτι τέτοιο. Το κάνει γιατί έπεισε το Διοικητικό Συμβούλιο ότι υπάρχει αρκετά μεγάλη δεξαμενή ταλέντου στην Ελλάδα προκειμένου εταιρείες όπως η Pfizer να επενδύσουν στην Ελλάδα. Πιστεύω λοιπόν ότι υπάρχουν δυνατότητες. Οικοδομούμε τα δίκτυα. Αλλά θα πρέπει να τονίσω ότι δεν πρόκειται για μια άσκηση που λειτουργεί ελεγχόμενα, από πάνω προς τα κάτω. Δεν λειτουργεί έτσι. Δεν δημιουργούνται με αυτόν τον τρόπο δίκτυα.
Χαίρομαι όμως που βλέπω πολλούς ανθρώπους που γνωρίζω από τη Διασπορά να ασχολούνται ενεργά με όσα γίνονται στην Ελλάδα. Θέλουμε τη συνεισφορά τους και σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή τους σε επιτροπές δημόσιων δομών. Εκτιμούμε τη συμβολή τους, εκτιμούμε τον χρόνο τους και θέλουμε να είναι μέρος της επιτυχίας της χώρας.
Και είμαι σίγουρος ότι και αυτοί, βλέποντας την Ελλάδα από το εξωτερικό, ίσως έχουν πιο ξεκάθαρη άποψη για το τι πραγματικά συμβαίνει στη χώρα. Η πολιτική είναι λιγότερο πολωμένη όταν βλέπεις την Ελλάδα από το εξωτερικό. Και αυτό είναι κάτι που πραγματικά μπορεί να προσφέρει η Διασπορά στην Ελλάδα. Επιστρέψτε λοιπόν να σας ενθαρρύνω να μην επισκέπτεστε την Ελλάδα μόνο για διακοπές. Φροντίστε να επενδύσετε περισσότερο στην Ελλάδα και να γίνετε μέρος της ελληνικής επιτυχίας. Σήμερα είναι πιο εύκολο να σας πείσω γι’ αυτό απ΄ότι ήταν πριν από τρία χρόνια.
Linda Rottenberg: Βρίσκεστε εδώ. Έχετε γυρίσει ταινίες στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένου του Beckett, που ήταν η πρώτη παραγωγή του Netflix, ταινία, που γυρίστηκε στην Ελλάδα. Αλλά στην συζήτησή μας, Ted, ανέφερες ότι απαιτείται μια επένδυση μεγάλης κλίμακας για να μπορέσει να υλοποιηθεί ο στόχος που ανέφερε ο Πρωθυπουργός. Να γίνει, δηλαδή, η Ελλάδα ένας κόμβος παραγωγής οπτικοακουστικής ψυχαγωγίας. Πείτε μας, λοιπόν, τι άλλο πρέπει να γίνει για να υλοποιηθεί αυτός ο στόχος. Ίσως μπορέσουμε να βγάλουμε και είδηση σήμερα.
Ted Sarandos: Εάν μιλάμε για την ελληνική Διασπορά ως έναν «πόρο» για την Ελλάδα, δεν χρειάζεται να κοιτάξει κανείς μακριά. Ένας από τους σπουδαιότερους Ελληνοαμερικανούς, ένας από τους σπουδαίους Έλληνες που ζουν στην Καλιφόρνια και έναν από τους πιο επιτυχημένους Έλληνες της βιομηχανίας της ψυχαγωγίας, ο Τζιμ Γιαννόπουλος είναι σήμερα μαζί μας. Τον βλέπω στο κοινό. Μιας και μιλάμε για τη δύναμη που μπορεί να έχει ένας «ανεπίσημος» πρεσβευτής στην Καλιφόρνια και στη βιομηχανία της ψυχαγωγίας. Είναι εδώ με την υπέροχη σύζυγό του Anne.
Έχουμε κάνει εδώ γυρίσματα για περίπου 10 project τα τελευταία χρόνια, δέκα διαφορετικά έργα στην Ελλάδα. Το Beckett ήταν η πρώτη από τις πρωτότυπες ταινίες μας της οποίας η παραγωγή έγινε εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα. Γυρίσαμε επίσης εδώ ένα μεγάλο κομμάτι του Knives Out 2, που είναι η μεγαλύτερη ταινία μας που θα βγει φέτος. Γυρίστηκε στις Σπέτσες. Και ήταν μια απίστευτη εμπειρία για όλους. Μάλιστα τα γυρίσματα έγιναν κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Αυτό που είπε ο Πρωθυπουργός ισχύει 100%. Προσπαθήσαμε να βρούμε τρόπους να εργαστούμε διασφαλίζοντας τόσο την ασφάλεια όσο και την αποτελεσματικότητα στη δουλειά μας, σε συνεργασία με την κυβέρνηση, για να διασφαλίσουμε ότι η παραγωγή θα ολοκληρωθεί. Η προσπάθεια ήταν πραγματικά αξιοσημείωτη.
Δεν αναφέρομαι μόνο σε αυτές τις ταινίες, που ήταν για εμάς. Αναλάβαμε τη διανομή ανά τον κόσμο μιας ταινίας που είναι υποψήφια για Όσκαρ, με τίτλο «Lost Daughter» και γυρίστηκε εξ ολοκλήρου στις Σπέτσες. Όλες οι σκηνές, ακόμα και τα flashback που αφορούν τη Νέα Υόρκη, γυρίστηκαν στην Ελλάδα. Από την πρώτη εμπειρία μου μπορώ να πω ότι είναι πιο εύκολο να εργαστείς στην Ελλάδα παρά σε πολλά άλλα μέρη, χάρη σε όλα όσα αναφέρατε μόλις.
Υπάρχουν κάποιες ελλείψεις σε επίπεδο υποδομών, όσον αφορά την κλίμακα στην οποία θα θέλαμε να φτάσουμε. Υπάρχει δηλαδή μια απόσταση που θα πρέπει να καλυφθεί εώς ότου φτάσουμε στην επιθυμητή κλίμακα. Αλλά αυτό απαιτεί χρόνο και χρειάζεται να προσελκύσεις την παραγωγή ώστε να έρθει να φέρει μαζί υποδομές, οι οποίες φυσικά θα μείνουν πίσω στη χώρα.
Έτσι, κάθε φορά που προσελκύετε μια νέα ταινία στην Ελλάδα ολόκληρο το οικοσύστημα γίνεται όλο και μεγαλύτερο. Για παράδειγμα, πιθανότατα κάποιος επενδύτης να ήθελε να επενδύσει στην Ελλάδα σε studio ήχου, καθώς έρχονται στην Ελλάδα όλο και περισσότερες παραγωγές. Επίσης, η κατάρτιση των συνεργείων. Υπάρχουν πολλά τεχνικά επαγγέλματα. Νομίζω πως για το «Knives Out 2» το συνεργείο μας αριθμούσε σχεδόν 400 άτομα. Μιλάμε για πολλά άτομα τα οποία χρειάζονται την εμπειρία της δουλειάς σε ένα σετ ταινιών για αναλάβουν εργασίες όπως ξυλουργική, ηλεκτρολογικά και συνεργεία για την υποστήριξη των εικονοληπτών, αλλά και τις δουλειές που σχετίζονται περισσότερο με το κινηματογραφικό κομμάτι.
Αυτό θα οδηγήσει επίσης σε εξαιρετικές θέσεις εργασίας που σχετίζονται με την τεχνολογία. Κυρίως στο κομμάτι του post-production, του animation και όλων των στοιχείων με τα οποία ενισχύεται το οικοσύστημα με κάθε project. Επομένως χρειάζεται ένα βήμα τη φορά. Η ελληνική κυβέρνηση έχει κάνει εξαιρετική δουλειά και έχει καταστήσει τη χώρα έναν ιδιαίτερο ελκυστικό προορισμό σε έναν πολύ ανταγωνιστικό κόσμο. Αυτό είναι θετικό. Και συνήθως το καλό φέρνει περισσότερο καλό.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Έχουμε ήδη ξεκινήσει αυτή τη συζήτηση. Θα χαρώ όταν θα έχουμε την πρώτη ελληνόγλωσση εκπομπή στο Netflix που θα κάνει μεγάλη επιτυχία. Ενδεχομένως τα γυρίσματα μιας τέτοιας σειράς έχουν ήδη ολοκληρωθεί.
Και πιστεύω ότι είναι σημαντικό για μια εταιρεία όπως το Netflix να γνωρίζει πραγματικά ότι υπάρχει πολλή δημιουργικότητα όσον αφορά τις ελληνικές παραγωγές, ειδικά τις τηλεοπτικές μας παραγωγές. Πιστεύω ότι είναι εξαιρετικές.
Γιατί λοιπόν να μην έχουμε ένα ελληνικό blockbuster στο Netflix; Επίσης να είστε σίγουρος πως -συγκράτησα αυτό που είπατε- υπάρχουν πολλές θέσεις εργασίας που μπορούν να δημιουργηθούν γύρω από την παραγωγή ταινιών. Επίσης, μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα η τεχνική εκπαίδευση κι όχι μόνο οι πανεπιστημιακές σπουδές.
Αυτές οι δεξιότητες, οι οποίες μπορούν να αποκτηθούν σχετικά γρήγορα, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πολύ καλές θέσεις εργασίας με αρκετά καλές αμοιβές, που είναι ταυτόχρονα συναρπαστικές και πολύ δημιουργικές. Αν μετά πάω στον Ted και προσπαθήσω να τον πείσω να επενδύσει στην Ελλάδα, προφανώς θα είναι εύκολο. Ποιος ηθοποιός δεν θα ήθελε να κάνει τα γυρίσματα της ταινίας του στην Ελλάδα;
Πολλοί διάσημοι ήρθαν στην Ελλάδα φέτος. Και μάλιστα είχαν την καλοσύνη να κάνουν tweet ή να μοιραστούν τις ιστορίες τους στο Instagram. Επομένως και πάλι, το κεντρικό επιχείρημα ότι η Ελλάδα είναι ένα εξαιρετικό μέρος να εργαστεί κανείς ισχύει και στην περίπτωση των οπτικοακουστικών παραγωγών. Επιπλέον, δεν πρόκειται για μία χώρα όπου έχουν γίνει υπερβολικά πολλά γυρίσματα. Υπάρχουν πολλά σκηνικά, τοπία που είναι ανέγγιχτα, παρθένα. Επομένως, στο μέτωπο αυτό υπάρχουν πολλά περισσότερα να γίνουν στην Ελλάδα.
Ted Sarandos: Έχει σημασία το να μπορείς να προωθήσεις ελληνικές ιστορίες που είναι ήδη διαθέσιμες. Μόλις εντάξαμε το «Waiter» στους καταλόγους του Netflix ανά τον κόσμο και σύντομα θα προσθέσουμε το «Green Sea». Δεν μπορώ να σας πω ακριβώς τι πρόκειται να κάνουμε, αλλά είμαστε σε συνομιλίες με έναν από τους τηλεοπτικούς εταίρους εδώ στην Ελλάδα για να πάρουμε ένα πολύ σημαντικό ελληνικό σόου και να το προβάλλουμε στον κόσμο. Όπως κάναμε με το Casa de Papel στην Ισπανία και όλα τα σχετικά. Αυτό είναι προ των πυλών.
Ενάντια σε κάθε πιθανότητα, κάποιες από τις μεγαλύτερες ιστορίες του Netflix παγκοσμίως έχουν προέλθει από την Κορέα. Από τη Γαλλία. Από την Ισπανία.
Και είμαι σίγουρος ότι το ίδιο θα συμβεί και με την περίπτωση της Ελλάδας. Είμαι βέβαιος γι’ αυτό.
Linda Rottenberg: Λοιπόν, έχω μια τελευταία ερώτηση για τον καθένα από εσάς. Αλλά πριν φτάσουμε στην ερώτηση, ας το διασκεδάσουμε λίγο με οχτώ ερωτήσεις και ένα παιχνίδι αστραπή!. Κανένας από τους δύο δεν ξέρει τι τον περιμένει. Κύριε Πρωθυπουργέ, αγαπημένο show στο Netflix.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Το Homeland.
Linda Rottenberg: Δεν ήξερε ότι θα παίζαμε αυτό το παιχνίδι αστραπή αλλά ο Ted κι εγώ στοιχηματίζαμε πως είναι το «Emily in Paris».
Κυριάκος Μητσοτάκης: Αυτή είναι η αγαπημένη σειρά της γυναίκας μου. Για να είμαι ειλικρινής είναι ό,τι ακριβώς χρειάζομαι όταν επιστρέφω σπίτι ύστερα από μια δύσκολη μέρα στο γραφείο. Θα προτιμούσα σίγουρα το «Emily in Paris» από το «Borgen», χωρίς δεύτερη σκέψη.
Linda Rottenberg: Εντάξει, Τεντ, η ίδια ερώτηση για σένα.
Ted Sarandos: Αυτό για μένα είναι σαν να ξεχωρίζεις ένα από τα παιδιά σου. Είναι πολύ δύσκολο.
Linda Rottenberg: Ναι. Εντάξει. Τότε μπορείτε να διαλέξετε την αγαπημένη σας σειρά εκτός Netflix.
Ted Sarandos: Λοιπόν, έχω μια μικρή ιστορία γι αυτό. Ο λόγος που το House of Cards έγινε η πρώτη πρωτότυπη σειρά στο Netflix ήταν ο εξής: Όταν ακούσαμε για πρώτη φορά την παρουσίαση, το pitch, για αυτή τη σειρά, μια από τις αγαπημένες μου εκπομπές ήταν το αυθεντικό House of Cards του BBC. Το είχα δει σε DVD δέκα φορές. Είχε ιδιαίτερη αξία για μένα. Το πρωτότυπο ήταν στο BBC και φυσικά, στο Netflix πιστεύω πως αναβαθμίσαμε τη σειρά λιγάκι.
Linda Rottenberg: Εντάξει, Ted. Αγαπημένη ταινία γυρισμένη στην Ελλάδα.
Ted Sarandos: Είναι μια πραγματικά δύσκολη ερώτηση. Σας εξήγησα τον λόγο. Οκ θα απαντήσω. Είναι το «Κnives out 2».
Linda Rottenberg: Ωραία. Αγαπημένη ταινία που διαδραματίζεται στην Ελλάδα.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Πως λεγόταν αυτή η ταινία του James Bond που γυρίστηκε στα Μετέωρα; «For your eyes only». Μετέωρα και Κέρκυρα.
Linda Rottenberg: Αγαπημένο ελληνικό νησί. Δεν μπορείτε να πείτε την Κρήτη, από όπου κατάγεται η οικογένειά σας.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Εύκολο. Τήνος.
Linda Rottenberg: Αγαπημένο ελληνικό νησί. Δεν μπορείτε να πείτε Σάμος, από όπου είναι η οικογένειά σας.
Ted Sarandos: Θα πω Αντίπαρος. Από την περιγραφή του Jim, είναι ήδη το αγαπημένο μου νησί.
Linda Rottenberg: Το WhatsApp μόλις αυτή την εβδομάδα ενεργοποίησε τα emoji; Ted, αγαπημένο emoji.
Ted Sarandos: Αυτό που χρησιμοποιώ περισσότερο είναι αυτό που στέλνω όταν ανταλλάσσω μηνύματα με τη γυναίκα μου. Το emoji με την καρδιά είναι αυτό που χρησιμοποιώ περισσότερο. Το αγαπημένο νομίζω είναι μόνο αυτό με τα ορθάνοιχτα μάτια “Ω, Θεέ μου”.
Linda Rottenberg: Το αγαπημένο σας emoji, Πρωθυπουργέ.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Αυτό που γελάει με δάκρυα.
Linda Rottenberg: Εντάξει, τώρα ας περάσουμε σε τέσσερις ερωτήσεις σχετικά με το παρελθόν. Αρχαία προσωπικότητα από την Ελλάδα με την οποία θα θέλατε περισσότερο να δειπνήσετε;
Κυριάκος Μητσοτάκης: Αριστοτέλης.
Ted Sarandos: Το ίδιο. Ειλικρινά. Το ίδιο.
Linda Rottenberg: Έλληνας θεός ή θεά που θα θέλατε να είστε.
Ted Sarandos: Δίας.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Θα πω Ποσειδώνας.
Linda Rottenberg: Ολυμπιακό άθλημα όπου θα αγωνιζόσασταν.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Αρχαίο ή σύγχρονο;
Linda Rottenberg: Διαλέξτε.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Μπάσκετ. Αν και δεν θα ήμουν πολύ καλός.
Ted Sarandos: Κολύμβηση. Αν και δεν θα ήμουν καλός.
Linda Rottenberg: Και τελευταία στον γύρο αστραπή. Αυτό ο χώρος χτίστηκε πριν από 2000 χρόνια. Λοιπόν, ποιο μότο, ιδέα ή ρητό σας θα θέλατε να διαρκέσει 2000 χρόνια;
Ted Sarandos: Θα κλέψω αυτό που λέει ο πεθερός μου Clarence Avant. Μου το θυμίζει κάθε μέρα. Τίποτα δεν μένει ίδιο.
Linda Rottenberg: Κύριε Πρωθυπουργέ.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Δεν θα απαντήσω σε αυτή την ερώτηση. Εχω αυτή τη δυνατότητα.
Linda Rottenberg: Λοιπόν, αναφερθήκαμε στη δύναμη της αφήγησης. Απόψε βρισκόμαστε σε έναν χώρο που έχει φιλοξενήσει μερικούς από τους σπουδαιότερους αφηγητές του πλανήτη. Είπατε ότι ζητάτε από όλους τους εργαζόμενούς σας να διαβάσουν ένα βιβλίο. Θέλω να μας θυμίσετε ποιο είναι αυτό το βιβλίο και γιατί το έχετε επιλέξει. Και επίσης θα ήθελα πολύ να έχω την γνώμη σας για το μέλλον της αφήγησης, τόσο με τη μακροοικονομική έννοια όσο και σε ένα μικρότερο επίπεδο. Σήμερα, ο καθένας μας καλείται να αφηγηθεί την ιστορία του. Ως κομμάτι της μεγάλης ιδέας που εσείς έχετε, τι συμβουλή θα δίνατε σε εμάς ως προς το πώς να αφηγούμαστε τη δική μας ιστορία καλύτερα;
Ted Sarandos: Προτρέπω όχι όλους τους εργαζόμενους αλλά τα στελέχη που είναι στο δημιουργικό τμήμα να διαβάσουν την «Ποιητική» (του Αριστοτέλη). Πρόκειται για ένα βιβλίο που διαβάζεται πολύ γρήγορα, αλλά δίνει μια αίσθηση της δομής της ιστορίας. Το βιβλίο αυτό είναι ένα σημείο από όπου μπορεί να ξεκινήσει κανείς, αλλά αποτελεί και αφετηρία για συζήτηση. Είναι ένα βιβλίο που προτείνει έναν τρόπο για το πώς μπορείς να βλέπεις τα πράγματα. Η ιδέα ότι αυτές οι συζητήσεις γίνονταν πριν από 2.500 χρόνια μάς θυμίζει πόσο σημαντικό είναι αυτό που κάνουμε κάθε μέρα. Γι’ αυτό τους ζητώ να διαβάσουν αυτό το βιβλίο.
Η αφήγηση, όπως και να ακούς μια αφήγηση, είναι κάτι που έχει επιδείξει εντυπωσιακή αντοχή στην πορεία της Ιστορίας. Μέσα από κάθε τεχνολογικό μέσο και μέσα σε κάθε πολιτισμό. Είναι κάτι πολύ καλό για όλους τους ανθρώπους.
Αυτό είναι κάτι που μάθαμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Σε μια συζήτηση με τον σπουδαίο Guillermo del Toro μου είπε χαρακτηριστικά: «Αυτό που συνειδητοποίησα είναι ότι χρειάζομαι πολλά περισσότερα από φαγητό και νερό. Χρειάζομαι ιστορίες».
Αυτό είναι κάτι για το οποίο είμαι πολύ περήφανος. Είμαι περήφανος για το ρόλο που έπαιξε το Netflix σε αυτήν την πανδημία. Κατάφερε να διασκεδάσει τον κόσμο και να τον στηρίξει σε μια πολύ δύσκολη περίοδο. Και όλα αυτά είναι εξαιρετικά σημαντικά πράγματα.
Αν κοιτάξεις την επόμενη φάση -επαγγελματική αφήγηση, γραμμική αφήγηση, αφήγηση ταινιών- ό,τι κι αν κάνει κανείς αυτό που έχει σημασία είναι ότι η αφήγηση έχει αντέξει στην πάροδο του χρόνου, παρά τις ριζικές αλλαγές και καινοτομίες. Στην ουσία ο κόσμος συνεχίζει να αφηγείται ιστορίες. Εγώ θέλω να ακούω ιστορίες. Έχει δημιουργηθεί λοιπόν ένα νέο είδος οικοσυστήματος δημιουργών. Πολύς κόσμος κάνει βίντεο στο Tik Tok, στο Youtube και αυτό είναι συναρπαστικό.
Όποτε απευθύνομαι σε μαθητές ή φοιτητές που σπουδάζουν κινηματογράφο και άλλες τέχνες τους υπενθυμίζω ότι -από ιστορικής άποψης- ζούμε στην πλέον καταπληκτική περίοδο για κάποιον που θέλει να αφηγείται ιστορίες. Διότι τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας για την αφήγηση της ιστορίας ουδέποτε ήταν απλούστερα, φθηνότερα ή πιο προσβάσιμα από ό,τι είναι τώρα.
Όλα όσα χρειάζεται κανείς για να αφηγηθεί την ιστορία του σε ολόκληρο τον κόσμο είναι πιθανότατα στην τσέπη του. Υπήρξε κάποια άλλη στιγμή στην Ιστορία που γινόταν κάτι τέτοιο μέχρι σήμερα; Επομένως αυτό το ερώτημα, «πώς να πω την ιστορία μου;», «πώς να κάνω αυτό, το άλλο», κάντο! Αν είσαι συγγραφέας, γράψε. Αν θέλεις να γυρίσεις βίντεο, γύρισέ το. Καταλαβαίνετε τι εννοώ; Κάντε το! Δημιουργήστε την ταινία που θέλετε, χρησιμοποιήστε το κινητό σας και ανεβάστε την στα social media, προβάλετε στον κόσμο αυτό που θέλετε να κάνετε. Ποτέ δεν ξέρεις ποια θα είναι η επόμενη μεγάλη επιτυχία.
Αυτό βέβαια δεν είναι η επιχειρηματικότητα, αλλά είναι η δημιουργία που θα οδηγήσει στο επιχειρείν. Έτσι, όσον αφορά την αφήγηση ιστοριών, το καλύτερο πράγμα που μπορεί να κάνει κάποιος είναι να δράσει. Και να είστε σίγουροι πως υπάρχει ένα κοινό και για τη δική σας ιστορία.
Linda Rottenberg: Λοιπόν, κύριε Πρωθυπουργέ, ως φίλη σας, ως θαυμάστριά σας και ως Αμερικανίδα, συγκινήθηκα πολύ από την ομιλία σας στην Κοινή Συνεδρίαση των σωμάτων του Κογκρέσου στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αν δεν έχετε δει την ομιλία αυτή, αναζητήστε την. Είναι καταπληκτική.
Και, μεταξύ άλλων, στην ομιλία υπάρχει ένα όμορφο μάθημα Ιστορίας για τις απαρχές της δημοκρατίας, μια έννοια που είναι τόσο έντονα παρούσα τη σημερινή βραδιά. Θα ήθελα να ακούσω την άποψή σας. Στις μέρες μας, η δημοκρατία είναι τόσο εύθραυστη. Τι μπορεί να κάνει ο καθένας από εμάς ως πολίτης, ως ηγέτης επιχειρήσεων, ως μέλος της κοινωνίας των πολιτών, για να προστατεύσει τα δημοκρατικά μας ιδανικά; Και τι είναι αυτό που σας δίνει ελπίδα; Όλοι χρειαζόμαστε ελπίδα. Θα ήθελα να κλείσετε αυτή την απίστευτη βραδιά με ένα μήνυμα αισιοδοξίας. Ξέρω ότι αυτό κάνετε πάντα.
Κυριάκος Μητσοτάκης: H δημοκρατία έχει αποδειχθεί ανθεκτική. Αλλά θα πρέπει και να αλλάξει, να προσαρμοστεί στην πραγματικότητα του 21ου αιώνα. Αλλά η ιστορία της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας μπορεί να εμπνεύσει με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, γιατί αυτό ήταν ουσιαστικά το πρώτο πείραμα μιας κοινότητας ανθρώπων που αποφάσισαν να κυβερνήσουν τους εαυτούς τους χωρίς να αναθέσουν αυτή την ευθύνη σε έναν τύραννο ή έναν κυβερνήτη ή έναν αυτοκράτορα.
Αλλά οι προκλήσεις που αντιμετώπισε η αθηναϊκή δημοκρατία εκείνη την εποχή μοιάζουν αρκετά με αυτές που αντιμετωπίζουμε σήμερα: ο λαϊκισμός, η ανάγκη να υπάρχει ένα φίλτρο που μετριάζει τις αποφάσεις για να μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι τα πάθη δεν θα υπερισχύσουν του δημοκρατικού διαλόγου.
Πολλά από αυτά τα διδάγματα της αθηναϊκής δημοκρατίας είναι ιδιαίτερα επίκαιρα σήμερα. Επομένως, νομίζω ότι το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να διασφαλίσουμε τη συμμετοχή μας στη δημοκρατική διαδικασία. Και η συμβουλή μου στους νέους είναι η εξής: μην αναθέτετε αυτή την ευθύνη σε κάποιον τρίτο. Γιατί τελικά κάποιος θα λάβει τις αποφάσεις. Δεν θα θέλατε κάποιος άλλος να λάβει τις αποφάσεις για λογαριασμό σας χωρίς τη δική σας συμμετοχή.
Και συμμετοχή στη δημοκρατική διαδικασία δεν είναι απλώς η ψήφος κάθε τέσσερα χρόνια. Είναι μια πιο συστηματική συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, φροντίζοντας να συμμετέχετε σε θέματα που σας ενδιαφέρουν. Ακόμα και αν συμμετέχετε σε συζητήσεις στα social media, φροντίστε να το κάνετε χωρίς να κρύβεστε πίσω από την ανωνυμία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Και φροντίστε να προσπαθήσετε να αποφύγετε την τοξικότητα της δημόσιας συζήτησης που πραγματικά δηλητηριάζει τον δημοκρατικό μας διαλογο. Δημοκρατία σημαίνει να ακούμε και να φροντίζουμε να είμαστε έτοιμοι να πειστούμε από κάποιον που έχει την αντίθετη άποψη από εμάς.
Το Netflix είναι μια ενωτική πλατφόρμα, γιατί όλοι βλέπουμε τις ίδιες εκπομπές και ουσιαστικά μαθαίνουμε από την αφήγηση διαφορετικών ιστοριών. Και καταλαβαίνουμε ότι ίσως υπάρχουν κάποιες βασικές αξίες που μοιραζόμαστε, ως μέρος της ανθρωπότητας.
Αλλά αυτό δεν ισχύει με άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Το γεγονός ότι τώρα έχουμε μια πολιτική συζήτηση, η οποία καθοδηγείται σε μεγάλο βαθμό από τα λεγόμενα «δωμάτια ηχούς» (echo chambers), όπου κάποιος δεν έχει καν τη δυνατότητα να ακούσει τη διαφορετική γνώμη, το γεγονός ότι ανταμειβόμαστε όταν μοιραζόμαστε περιεχόμενο που ουσιαστικά δεν κινητοποιεί τα πιο θετικά συναισθήματα που έχουμε ως ανθρώπινα όντα, αυτό είναι ένα πραγματικό πρόβλημα για τη δημοκρατία και πρέπει να αντιμετωπιστεί.
Πιστεύω ότι η Ευρώπη κινείται πιθανώς γρηγορότερα σε σχέση με τις ΗΠΑ σε αυτά τα ζητήματα. Πρόκειται για μια πραγματική πρόκληση. Κάτι που ξεκίνησε ως μια δημοκρατική επανάσταση, όπου ο καθένας μπορούσε να εκφράσει τις απόψεις του χωρίς να χρειάζεται συντονιστές και άτομα που ελέγχουν το περιεχόμενο, εξελίσσεται σε κάτι πολύ πιο επικίνδυνο.
Στο τέλος της ημέρας όμως, αν οι νέοι πιστεύουν πραγματικά ότι μπορούν να αλλάξουν πράγματα που δεν τους αρέσουν, ας το κάνουν. Αυτό γίνεται με τη συμμετοχή στον πολιτικό διάλογο και επίσης με τη συμμετοχή στη δημόσια σφαίρα.
Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι ότι τα φώτα της δημοσιότητας είναι τόσο έντονα στραμμένα στους ηγέτες που πολλοί ταλαντούχοι νέοι δεν θέλουν να υποστούν τη βάσανο της έκθεσης αυτού του είδους. Αυτό αποτελεί μεγάλο πρόβλημα.
Πριν από μία ή δύο γενιές οι καλύτεροι και λαμπρότεροι φιλοδοξούσαν να υπηρετήσουν σε δημόσια θέση. Δεν είμαι σίγουρος ότι κάτι τέτοιο ισχύει σήμερα. Πρέπει λοιπόν να προσπαθήσουμε να κάνουμε τη συμμετοχή στη δημόσια σφαίρα πιο ελκυστική για τους νέους.
Και γι’ αυτό πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτή την τοξικότητα του δημόσιου διαλόγου, που είναι πραγματικά -κατά τη γνώμη μου- η μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζει σήμερα η δημοκρατία.
Μιλάμε όμως και για μία ιστορία ανθεκτικότητας. Η Αθήνα πολέμησε στον Πελοποννησιακό πόλεμο, ουσιαστικά έχασε τον πόλεμο. Η δημοκρατία ανετράπη και επιβλήθηκε η ολιγαρχία. Αλλά στη συνέχεια η δημοκρατία επέστρεψε, μάλιστα πιο δυνατή τον τέταρτο αιώνα και σοφότερη, έχοντας μάθει από τα λάθη της και με μια απίστευτη ικανότητα να διορθώνει τον εαυτό της.
Επομένως, οι δημοκρατίες έχουν αυτή την ικανότητα, να είναι ανθεκτικές και να αλλάζουν προς το καλύτερο.
